با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی مطالعات نهج البلاغه ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات عرب، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

يکی از مسائل مهم در بلاغت مسأله معارف است که در ذيل مباحث علم معانی قرار دارد. به کارگيری معارف دارای اغراض بلاغی زيادی است می‌توان آنها را در نهج البلاغه نيز ملاحظه کرد. در به کار گيری کلمه به صورت معرفه ترجيحی است که در به کار گيری آن به صورت نکره آن ترجيح وجود ندارد. معارف يکی از اسلوب‌های بلاغی است که متناسب با مقتضای حال آورده می‌شود. نحويان از جنبه اعراب و بلاغيان از جنبه بلاغی از آن بحث نموده و از اغراض و انگيزه‌هايی که به خاطر آن کلمه معرفه آورده می‌شود، صحبت کرده‌اند. از آنجا که معارف در خطبه های نهج البلاغه نيز دارای اغراضی است خطبه ها را مورد بررسی قرار داده و سعی در بيان اسرار آنها داشته ايم. برای رسيدن به اين هدف از روش تحليلی ـ توصيفی بهره گرفته شده است. لذا اين پديده بلاغی در خطبه ها بررسی شده و معانی زيبای آن مثل تعظيم، تحقير، اختصار، ايجاز، اختصاص و غيره تبيين شده است. نتايج به دست آمده حاکی از آن است که وجود معارف در متن باعث وضوح و شفافيت متن شده و باعث دريافت آسانتر متن از سوی مخاطب می گردد و به فهم آن کمک و باعث برقراری با متن می شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

ابن ابی الحديد، عزالدين (۲۰۰٥م). شرح نهج البلاغة. تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم. بغداد: دار الکتاب العربي.
ابن السراج، ابوبکر محمد (د.تأ). الأصول في النحو. تحقيق عبد الحسين الفتلی. بيروت: موسسة الرسالة.
ابن ميثم البحرانی، کمال الدين (۱٤۲۷هـ). شرح نهج البلاغة. قم: منشورات انوار الهدی.
ابن يعقوب المغربي (د.تأ). مواهب الفتاح في شرح تلخيص المفتاح. مصر: طبعة عيسی البابی الحلبی.
 
 
ابن يعيش، ابوالبقاء (۲۰۰۱م). شرح المفصل. تحقيق اميل بديع يعقوب. بيروت: دار الکتب العلمية.
ابو حيان الأندلسي، محمد بن يوسف (۱٤۰۳هـ). تفسير البحر المحيط. دار الفکر.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۱۹۹۸م). التذبيل والتکميل في شرح التسهيل. تحقيق حسن الهنداوی. دار القلم.
ابو موسی، محمد (۱۹۸۰م). خصائص التراکيب. القاهرة: مکتبة وهبة.
ابو هلال العسکری، حسن بن عبدالله (۲۰۰۳م). الفروق اللغوية. تعليق محمد باسل عيون السود. بيروت: دار الکتب العلمية.
الانطاکی، محمد (۲۰۱۸م). المحيط في أصوات العربية و نحوها و صرفها. دار الشرق العربي.
الإيجی، عضد الدين (۱۹۹۱م). الفوائد الغياثية في علوم البلاغة. تحقيق عاشق حسين. قاهرة: دار الکتاب المصری.
البابرتی، أکمل الدين (۱۹۸۳م). شرح التلخيص. تحقيق محمد مصطفی صوفيه. طرابلس: المنشأة العامة للنشر و التوزيع.
التفتازانی، سعد الدين (۱٤۱۱هـ). مختصر المعاني. قم: دار الفکر.
الثعالبي، ابومنصور (۲۰۰۲م). فقه اللغة وسر العربية. تحقيق عبدالرزاق المهدي. بيروت: دار إحياء التراث العربي للطباعة والنشر والتوزيع.
الجاحظ، ابی عثمان عمروبن بحر (د.تأ). البيان والتبيين. تحقيق عبدالسلام هارون. دار الفکر للطباعة و النشر و التوزيع.
الخطيب القزوينی، جلال‌الدين (د.تأ). الايضاح. شرح محمد عبدالمنعم خفاجي. القاهره: مکتبة الکليات الأزهر.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۱۹۸٥م). الايضاح في علوم البلاغة. بيروت: دار الکتب العلمية.
الدسوقي، عمر (د.تأ). حاشية الدسوقی علی شرح السيد. بيروت: دار السرور.
الرضی الاسترآباذی، محمد بن حسن. (د.تأ). شرح کافية ابن الحاجب. تحقيق احمد السيد احمد. القاهره: المکتبة التوفيقية.
الزمخشري، جارالله (۱۳۹۲هـ). الکشاف عن حقائق التنزيل. تحقيق محمد صادق قمحاوی. مصر: مکتبة مصطفی البابي.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۱۳۹۹هـ). اساس البلاغة. بيروت: دار صادر.
السبکی، بهاء الدين (۲۰۰۳م). عروس الأفراح فی شرح تلخيص المفتاح. تحقيق عبدالحميد هنداوی. المکتبة العصرية.
السکاکی، أبويعقوب (۱۹۸۷م). مفتاح العلوم، تحقيق نعيم زرزور. بيروت: دار المکتبة العلمية.
السهيلی، ابوالقاسم (۱۹۹۲م). نتائج الفکر في النحو. تحقيق عادل أحمد عبد الموجود و علی محمود معوض. بيروت: دارالکتب العلمية.
سيبويه، عمر بن عثمان (۱۳۷۹م). الکتاب. تحقيق عبدالسلام هارون. الهيئة المصرية العامة للکتاب.
السيوطي، جمال الدين (۱۹۹۸م). همع الهوامع في شرح جمع الجوامع. تحقيق احمد شمس الدين. بيروت: دار الکتب العلمية.
الشريف الرضي (د. تأ). نهج البلاغة. تصحيح صبحي صالح. قم: موسسة دار الهجرة.
عبد الرحمن، منصور (۱٤۰٤هـ). معايير الحکم الجمالی في النقد الأدبي. قاهره: مکتبة المعارف.
فاضل کاظم العبيدي، فاتن (۲۰۰٦م). خطب نهج البلاغة دراسة توصيلية. رسالة ماجستر. جامعة بابل.
الکوفي، ابوالبرکات عمر بن ابراهيم (۲۰۰۲م). البيان في شرح اللمع لابن جني. تحقيق علاء الدين حمويه. اردن: دار عمان.
المرادی، حسن بن القاسم (۱۹۹۲م). الجني الداني في حروف المعاني. تحقيق فخرالدين قباوة ومحمد نديم فاضل. بيروت: دار الکتب العلمية.