با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی مطالعات نهج البلاغه ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه الهیات دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

در این نوشتار با روش توصیفی – تحلیلی به بررسی مبادی فعل اخلاقی در نهج‏البلاغه پرداخته شده است. مبادی فعل اخلاقی یا فرایند صدور آن از دیدگاه فیلسوفان را می‏توان در سه مرحله خلاصه نمود كه عبارتند از ۱ـ شناخت (تصور وتصدیق)، ۲ـ احساس (شوق) و۳ـ اراده (شوق مؤكد، عزم واجماع). در نهج‏البلاغه از بصیرت نسبت به عمل وپیامدهای آن به عنوان نخستین مرحله این فرایند یعنی شناخت یاد شده است. دومین مرحله صدور فعل اخلاقی شامل مولفه‏های احساسی مانند شوق، ترس، میل، رغبت وعشق است وسومین مرحله عزم، تصمیم واراده به شمار می‏آید. در نهج‏البلاغه بر اساس این مبادی سه گانه، راه‏های رسیدن به تشخیصِ پیامدهای عمل، روش‏های تحقق احساس‏های مثبت وهم‏چنین راهكارهای تقویت نیروی درونی عزم، تصمیم واراده بیان شده است. توجه به تفكیك مبادی ومراحل صدور فعل در مقولات اخلاقی ودینی مانند توبه، تقوا، صبر، زهد و... می‏تواند راه را برای تشخیص انواع موانعِ تحقق عمل صالح (فعل اخلاقی) وروش از میان برداشتن آن‏ها روشن سازد وبه ارائه راهكارهایی تربیتی برای تقویت واصلاح شناخت، شوق وعزم بیانجامد واز این جهت تبیین آن امری ضروری است.

کلیدواژه‌ها

القرآن الكریم
الآمدی، عبدالواحد بن محمد تمیمی (۱۳٦٦) .غررالحكم ودرر الكلم. ۱ ج. قم: دفتر تبلیغات.
ابن‏سینا، حسین بن عبدالله (۱۳٦۲). الشفاء (الطبیعیات). تحقیق ابراهیم مدكور. قم: مكتبة آیت‏الله العظمی مرعشی نجفی.
ابن ابی الحدید، عزالدین ابو حامد (۱۳۷۸). شرح نهج‏البلاغة. قم: مكتبة آیت‏الله العظمی مرعشی نجفی.
ابن میثم بحرانی، میثم (۱۳٦۲). شرح نهج‏البلاغه. قم: دفتر نشر الكتاب.
الخوری الشرتونی، سعید (بی‌تا). اقرب الموارد فی فصح العربیه والشوارد. بی‏جا.
 
 
الخوئی، میرزا حبیب‏الله هاشمی (۱۳٥۸). منهاج البراعة فی شرح نهج‏البلاغة. طهران: مكتبة الاسلامیة.
السید الرضی، محمد بن حسین بن موسی (۱۳۷۲). نهج‏البلاغه. ترجمة دكتر سید جعفر شهیدی. طهران: انقلاب اسلامی.
رضائی، مرتضی (۱۳۹٦). مروری گذرا بر مباحث علم النفس فلسفی. مجله معرفت. ۳۹تا٥۱. ش ۲۳۲. فروردین ۹٦.
رضائی، مهران و هوشنگی، حسین (۱۳۹۳). فرایند صدور افعال اختیاری انسان. دو فصلنامه معارف عقلی. ۱۱٥ تا۱۳٦. شماره اول، پاییز و زمستان ۱۳۹۳. پیاپی ۲۹.
ذاكری، مهدی (۱۳۹٤). درآمدی به فلسفه عمل. طهران: سمت.
الراغب الاصفهانی، حسین بن محمد (۱٤۱۲ق). المفردات فی غریب القرآن. دمشق: دارالشامیه.
صدرالدین الشیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳٦٦). تفسیر القرآن الكریم. تحقیق محمد خواجوی. قم: بیدار.
صدرالدین الشیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳٥٤). المبدأ والمعاد. تصحیح سید جلال‏الدین آشتیانی. طهران: انجمن حكمت و فلسفه ایران.
صدرالدین الشیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۹۸۱م). الحكمه المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. بیروت: دار احیاء التراث.
صدرالدین الشیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳٦۰). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوكیة. مشهد، مركز الجامعی للنشر.
فیروزآبادی، مجدالدین محمد بن یعقوب (۱۳۷۱ق). القاموس المحیط. قاهره: مطبعة السعادة
قرشی بنائی، سید علی‏اكبر (۱۳۷۷). مفردات نهج‏البلاغة. طهران: نشر قبله.
الكلینی، محمد بن یعقوب (۱۳٦٥). الكافی. طهران: دار الكتب الاسلامیة.
کنسلر، هری جی (۱۳۸٥). درآمدی به فلسفه اخلاق. ترجمة حمیده بحرینی. تهران: آسمان خیال.
المجلسی، محمدباقر (۱٤۰٤ق). بحارالانوار. بیروت: موسسه الوفاء.
محدثی، جواد (۱۳۸۸). عمل معیار ایمان. فرهنگ كوثر. شماره ۷۸.
معارف، مجید و قاسمی، حامد (۱۳۹٦). كاركردهای عقل در نهج‏البلاغه. مجله پژوهشهای قران و حدیث. ش۲، پاییز و زمستان ۱۳۹٦. صص۳۳۷ـ۳۱٥.
المغنیة، محمد جواد (۱۳٥۸). فی ظلال نهج‏البلاغة. بیروت: دار العلم للملایین.
مك ناوتن، دیوید (۱۳۹۱). نگاه اخلاقی. ترجمة حسن میانداری. طهران: سمت.
مطهری، مرتضی (۱۳۷۱). مجموعه آثار مرتضی مطهری. طهران: انتشارات صدرا.
نواب لاهیجی، میرزا محمد باقر (بی‏تا). شرح نهج‏البلاغة. طهران: اخوان كتابچی.