با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی مطالعات نهج البلاغه ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.

2 دانشیار علوم قرآن و حدیث، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.

چکیده

تقوا از موضوعات مهمی است که قرآن و سنّت بر آن تأکید ویژه دارند. امام‏ علی (ع) نیز که خود پیشوای متّقین‏ هستند، در نهج‌البلاغه، پیرامون این موضوع، تبیین آن و ارتباط آن با مسائل دیگر، فراوان سخن گفته‏‏اند. امام (ع) در بحث تقوا در موارد زیادی به آیات قرآن نظر دارند و این آیات به گونه‌های مختلف در کلام‏شان بازتاب داشته است که نشان از پیوند ناگسستنی و عمیق بین ایشان و قرآن و در حقیقت، نشان از ارتباط جدانشدنی ثقلین دارد. این بازتاب به سه گونة استشهاد، اقتباس و تلمیح تقسیم می‌شود. پژوهة حاضر با روشی توصیفی-تحلیلی، کوششی است در جهت بررسی این گونه‏ها و نمایان‏ساختن ارتباط بینامتنی میان قرآن و نهج‏البلاغه در ساحت موضوع تقوا؛ همانطور که تقوا در قرآن از جهات مختلف مطرح شده؛ امام‏ علی (ع) نیز -در جهت لفظ و معنا- با الهام از قرآن‏کریم، به تعریف آن پرداخته‏اند؛ شاخصه‏ها، زمینه‏ها و اسباب، لوازم، آثار، موانع تقوا و صفات متقین را بیان نموده‏اند و موضوعات متعددی را از طریق گونه‏های مذکور با این بحث پیوند داده‏اند که سرچشمة تمام آن کلام وحی است.

کلیدواژه‌ها

القرآن الکریم
ابن أابي‏الحدید، عزالدین ابوحامد (۱۳۷۷). شرح ‏نهج‏‏البلاغه. تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم. قم: کتابخانة عمومی آیت‏الله مرعشی نجفی.
ابن‏منظور، محمدبن‏مكرم (۱٤۱٤). لسان‏العرب. بيروت‏: دار صدر.
ابن‏میثم، میثم بن علی (۱۳٦۲). شرح نهج‏البلاغه. قم: دفتر نشر الکتاب.
انصاری، محمدعلی (۱۳۸۹). گلبانگ رهایی. مشهد: بیان هدایت نور.
تفتازانی، سعدالدین (۱٤۱۱). مختصرالمعانی. قم: دارالفکر.
جوهرى، اسماعيل‏بن‏حماد (۱۳۷٦). الصحاح. تحقیق عطار احمد عبد الغفور. بیروت: دارالعلم للملايين‏.
حافظ شیرازی، شمس‏الدین محمد (۱۳۸۱). دیوان غزلیات. بر اساس نسخه قربینی و خانلری. حسین‏ علی یوسفی. تهران: نشر روزگار.
 
 
راغب اصفهانى، حسين بن محمد (۱٤۱۲). مفردات ألفاظ القرآن‏. بيروت‏: دارالقلم‏.
السید رضی (۱٤۰٤). نهج‏البلاغه. تحقیق: صبحی صالح. قم: هجرت. 
سيوطى، جلال‏الدين (۱٤۰٤). الدرالمنثور فى تفسير المأثور. قم: كتابخانه آية‏الله مرعشى نجفى.
شوشتری، محمدتقی (۱۳۷٦). بهج‏الصباغة في ‏شرح ‏نهج‏البلاغة. تهران: مؤسسة انتشارات امیرکبیر.
صدوق، محمدبن‏علی (۱۳۷٦). الامالی. تهران: انتشارات کتابچی.
صدوق، محمدبن‏علی (۱٤۱۳). من‏لايحضره‏الفقيه‏. تصحیح علی‏اکبر غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسين حوزه علميه قم‏.
الطباطبايى، سيدمحمدحسين (۱٤۱۷). المیزان فی تفسیر القرآن الکریم. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعة مدرسين حوزه علميه قم. 
الطبرسى، فضل‏بن‏حسن (۱۳۷۲). مجمع‏البيان في تفسير القرآن. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
الطوسی، محمدبن‏حسن (۱٤۱٤). الأمالي. موسسة البعثة. قم: دارالثقافة.
عبده، محمد (بی‏تا). شرح نهج‏البلاغه. تصحیح محمد محیی‏الدین عبدالحمید. قاهره: مطبعة الاستقامة.
فراهيدى، خليل‏بن‏احمد (۱٤۰۹). العین. قم: نشر هجرت. 
فيض‏ كاشانى، ملامحسن (۱٤۱٥). تفسیر الصافی. تحقیق حسین اعلمی. تهران: انتشارات‏الصدر.
قرشی بنایی، سید علی‏اکبر (۱۳۷۷). تفسير أحسن الحديث. تهران: بنياد بعثت.
______________ (۱۳۷۷). مفردات نهج‏البلاغه. تهران: مؤسسه فرهنگی نشر قبله.
كراجكى، محمدبن‏على (۱۳٥۳). معدن‏الجواهر و رياضة‏الخواطر. تحقیق احمد حسینی. تهران: المكتبة المرتضوية.
كلينى، محمد‏بن‏يعقوب (۱٤۰۷). الكافي. تهران: دارالكتب الإسلامية‏.
مدنی شیرازی، سید علی صدرالدین (۱۳۸۹). انوارالربیع فی انواع البدیع. تحقیق شاکر هادی شکر. نجف: مطبعة النعمان.
مصطفوی، حسن (۱٤۳۰). التحقيق فى كلمات القرآن‏الكريم‏. بيروت: دار‏الكتب العلمية مركز نشر آثار علامه مصطفوي‏.
معارف، مجید (۱۳۹٥). ارتباط نهج‏البلاغه با قرآن. قم: انتشارات سمت.
مكارم شيرازى، ناصر (۱۳۷٤). تفسیر نمونه. تهران: دارالكتب الإسلامية.
___________ (۱۳۸۳). پیام امام۷. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم (۱۹۸۱). الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة العقلیة. بیروت: دار احیاء التراث العربی. ۱۹۸۱ م.
همایی، جلال‏الدین (۱۳۸۹). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: نشر اهورا.