با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی مطالعات نهج البلاغه ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه حضرت معصومه (س)، قم، ایران.

چکیده

دوگونگی اخلاق و سیاست از جمله نظریات در باب نسبت اخلاق و سیاست تلقّی می‌شود. رهیافت اندیشه حکومتی امام‎علی(ع) چنین است که سیاست بدون پشتوانه اخلاق آسیب‌های مختلف فردی و اجتماعی را به‌همراه دارد. این پژوهش با مداقّه بر اندیشه امام‎علی(ع) و با تأکید بر فرازی از خطبه شقشقیه نهج‌البلاغه و به‌روش کتابخانه‌ای و رویکردی توصیفی تحلیلی نشان ‌می‌دهد که با وجود لوازم سوء ضعف اخلاقی در ایجاد پدیده خشونت در سیاست زمامداران، جامعه به‌سمت و سویی هدایت می‌شود که انتظار عملکرد بر پایه اخلاق از مردمان خطا بوده و در نتیجه، کارآمدی رویکردها و عملکردهای نظام حاکمیتی را با پرسشی جدّی مواجه خواهد ساخت. عوارض و آسیب‌های ناشی از سیاست فاقد اخلاق دامنگیر حوزه‌های فرد، جامعه و حکومت است و جامعه‌ای با حاکمیت دینی حتی آسیب‌های مهلک‌تری را تجربه خواهد کرد. نوآوری این تحقیق بنابر بخشی از خطبه شقشقیه چنین قابل تحلیل است که چهار عارضه خشونت بیراهه‌روی، سرکشی، رنگارنگی و عدم تعادل جامعه را ناهنجار خواهد کرد. در مقابل رهبر اخلاق‌مدار تلاش می‎کند با گفت‌وگو، بهره‎گیری از اصلاحات مناسب برای اسکات خصم به‌جهت پیشگیری از تشنّج بیشتر جامعه، و پاسداشت حقوق افراد مخالف و حفظ کرامت انسانی، سیاست‌های مسئولانه خویش را در جهت ارتقا و تحکیم بنیان‌های فکری، اعتقادی و عملکردی فرد، جامعه و حکومت بهبود ببخشد.

کلیدواژه‌ها

القرآن الكریم.
آبی، ابوسعد منصور بن حسین (۱٤۲٤ه). نثر الدرر فی المحاضرات. بیروت: دارالكتب العلمیة.
ابن ابی الحدید، عزالدّین عبد الحمید بن هبة الله (۱۳۷۸ق). شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمّد ابوالفضل ابراهیم. مصر: دار احیاء الكتب العربیة.
ابن أثیر، عزّالدین ابوالحسن (۱۳۸٥ه). الكامل فی التاریخ. بیروت: دار صادر - داربیروت.
ابن أعثمكوفی، احمد بن علی (۱٤۱۱ه). الفتوح. تحقیق: علی شیری. بیروت: دارالأضواء.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (۱٤۰۸ه). تاریخ ابن

 
‌خلدون. بیروت: دارالفكر.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (۱۳۹۰ه). مقدمة ابن خلدون، ترجمه: محمدپروینگنابادی. طهران: دون المطبعة.
ابن فارس، أحمد (۱٤۰٤ه). معجم مقاییس اللغة، تصحیح: عبد السلام محمد هارون. قم: مكتب ‌الاعلام‌ الاسلامی‏.
ابن كثیر دمشقی، أبوالفداء اسماعیل (۱٤۲۲ه). البدایة والنهایة. بیروت: دار المعرفة.
ابن منظور، محمد بن مكرم ‏(۱٤۱٤ه). لسان العرب، تحقیق: جمال الدین‏ میر دامادى. بیروت: دارالفكر - دارصادر.
ابن میثم بحرانى‏، میثم بن على (۱۳٦۲ش). شرح نهج البلاغة. نشرالكتاب.
اربلى، على بن عیسى (۱۳۸۱ه). كشف الغمة فی معرفة الأئمة. تبریز: بنى‌هاشمى.
اسلامی، سیدحسن (۱۳۸۳ش). العلاقة بين الأخلاق والسياسة؛ دراسة أربع نظريات، العلوم السیاسية، السنة السابعة، العدد۲٦، الصیف ۸۳، ص۱٤۱-۱٦۲.
اندلسى، ابن عبد ربه (۱٤۰٤ه). العقد الفرید. بیروت: دارالكتبالعلمیة.‏
بخارى، محمد بن اسماعيل (۱٤۱۰ه). ‏صحیح البخاری. قاهره: وزارةالاوقاف‏.
بلاذری، احمد بن یحیى (۱۳۹۷ه). أنساب الأشراف. تحقیق: محمدباقر محمودی. بیروت: دارالتعارف.
تميمىآمدى، عبدالواحد بن محمد (۱٤۱۰ه). غرر الحكم ودرر الكلم. قم: دارالكتابالإسلامي‏.
تیمورنجاد، علي؛ احمدي، محمدرضا؛ جهانجیرزاده، محمدرضا (۱۳۹۸ش). مسببات النفاق من منظور المصادر الإسلامية ومقارنته مع المفهومین النفسیین للنفاق الأخلاقی والتضارب المعرفی، مجلة علم النفس الدینی، العدد ٤۸، ص۲٥-٤۲.
ثقفى، ابن‌ هلال (۱۳٥۳ش). الغارات. طهران: جمعية آثار الشعبي.
حرانی‏، ابن شعبة (۱٤۰٤ه). تحف العقول عن آل الرسول. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
حلی، على بن یوسف بن مطهر (۱٤۰۸ه). العدد القویة لدفع المخاوف الیومیة. قم: مكتبة آیةالله مرعشی‌نجفی.
دلشاد الطهرانی، مصطفی (۱۳۷۹ش). ارباب الأمانة. طهران: دریا.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۱۳۹۱ش). التفسیر الموضوعی لنهج البلاغة. قم: معارف.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۷ش). قصر مدمّر (الدراسة الدكتاتوریة فی نهج البلاغة). طهران:دریا.
راغباصفهانى، حسین بن محمد (۱٤۱۲ه). مفردات ألفاظ القرآن‏. بیروت ودمشق: دارالقلم - الدارالشامیة.
راوندی، قطبالدین سعید بن هبةالله (۱٤۰٦ه). منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة. قم: مكتبة آیةالله ‌المرعشی‌النجفی.
رضی، محمد بن حسین (۱٤۰۷ه). نهج البلاغة، تحقیق: صبحیصالح. قم: مؤسسهدار الهجرة.
حاجیبابایی، مجید (۱۳۹۱ش). منهجية تاریخیة لتطور مفهوم الخلافة فی عهد الخلفاء الثلاثة، مجلة التاریخ الإسلامی، السنة الثانية، العدد۸.
زبیدی، محمدمرتضى (۱٤۱٤ه). تاج العروس. بیروت: دارالفكر.
شوشتری، محمدتقی (۱۳۷٦ش). بهج الصباغة فی ‏شرح نهج‌ البلاغة. طهران: امیركبیر.
صاحببنعباد، اسماعيل (۱٤۱٤ه). المحیط فی اللغة. ‏بیروت: عالم الكتاب‏.
طباطبایی، سیدجواد (۱۳۹۸ش). الأمّة والدولة والحكومة، القانون، مقالات عن النص والتقالید. طهران: مینوی خرد.
طبرسى، فضل بن حسن (۱۳۹۰ه). إعلام الوری بأعلام الهدی. طهران: اسلامیة.‏
طبری، محمد بن جریر (۱۳۸۷ه). تاریخ‏ الطبری. بیروت: دارالتراث.
طریحی، فخرالدینبنمحمد (۱۳۷٥ق). مجمع البحرین.، طهران: مرتضوى‏.
فراهیدى، خلیلبناحمد (۱٤۰۹ه). كتاب العین. قم: الهجرة.
قرشی، سیدعلیاكبر (۱۳۷۷ش). مفردات نهج البلاغة. طهران:قبلة.
قشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج (۱٤۱۲ه). ‏صحيح المسلم. قاهرة: دارالحديث‏.
كلینی، محمد بن یعقوب (۱۳۸۸ه). الكافی. طهران: دارالكتبالإسلامیة.
ليثىواسطى، على بن محمد (۱۳۷٦ش). عیون الحكم والمواعظ. قم: دارالحديث‏.
مجلسی، محمدباقر (۱۳٦٦ش). شرح نهج البلاغة. طهران: دار الطباعة والنشر بوزارة الثقافة والإرشاد الإسلامي.
مغنیة، محمدجواد (۱۹۷۹م). فی ظلال نهجالبلاغة. بیروت: دارالعلم.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان (۱٤۱۳ه:الف). الإرشاد، قم: مؤتمر الشیخ المفید.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۱٤۱۳ه:ب). الأمالی. قم: مؤتمر الشیخ المفید.
مقدسی، مطهر بن طاهر (د.تا). البدء والتاریخ، بورسعید. مكتبة الثقافة الدینیة.
مقریزی، احمد بن على (۱٤۲۰ه). إمتاع الأسماع. بیروت: دارالكتب ‌العلمیة.
مكارمشیرازی، ناصر (۱۳۷۷ش). الأخلاق فی القرآن. قم: مدرسة الإمام علي بن ابي‌طالب؟
مكارمشیرازی، ناصر (۱۳۷٥ش). رسالة الإمام؛ شرح جدید و شامل لنهج البلاغة. طهران: دارالكتب‏الاسلامیة.
منتظری، حسینعلی (۱۳۸۳ش). دروس من نهجالبلاغة. طهران: سرایی.
موسوی خمینی، سیدروح ‌الله (۱۳۷۷ش). شرح حديث جنود العقل والجهل. طهران: معهد تنظیم ونشر آثار الإمام الخمینی.‏
هاشمیخویی، میرزاحبیبالله (۱۳٥۸ش). منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة. طهران: مكتبة‌الاسلامیة.
هیوود، اندرو (۱۳۹٥ش). السياسة. ترجمه: عبدالرحمن عالم. طهران: مطبعة نی.
یعقوبی، ابن واضح (د.تا). تاریخ الیعقوبی. بیروت: دارصادر.