با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی مطالعات نهج البلاغه ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 كارشناسی ارشد علوم قرآن وحدیث، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

2 استادیار علوم قرآن وحدیث، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

چکیده

از ضروریات زندگی انسان ارتباط می‌باشد كه به چهارگونه تقسیم می‌شود: ارتباط با خداوند، ارتباط با خود، ارتباط با همنوعان وارتباط با طبیعت. در كلام امیرالمؤمنین علی، مضامین گرانقدر و مفیدی در چگونگی برقراری ارتباطات چهارگانۀ مؤثر و ضوابط و اصول آن استخراج می‌شود، كه بخشی از آن‌ها را می‌توان در نهج البلاغه جُست. این پژوهش نحوۀ ارتباط با خویشتن در دو بُعد شناختی و رفتاری (عملی) را، با توجه به حكمت‌های نهج البلاغه و به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی از نوع تحلیل مفهومی مورد مطالعه وتحلیل قرار ‌می‌دهد. نتایج نشان می‌دهد كه اغلب حكمت‌های نهج‌البلاغه در دو بُعد شناختی و رفتاری كاربرد داشته، در تدوین اصول وقواعد ارتباطی قابل استفاده‌اند. ارتباط شناختی انسان با خویشتن بیشترین میزان توجّه و فراوانی را به خود اختصاص داده است. همچنین طبقه «شناخت فضایل اخلاقی» در ذیل محور «خود شناسی در ارتباط با خویشتن» در بین مؤلفه‌های ارتباط شناختی وارتباط رفتاری انسان با خود، بیشترین فراوانی را دارا می‌باشد، كه نشان‌دهندۀ اهمیت این مؤلفه است. در مجموع می‌توان گفت كه، بسیاری از شاخص‌ها وویژگی‌های یک ارتباط خوب، هم‌راستا و قابل انطباق با اكثر حكمت‌ها هستند.

کلیدواژه‌ها

القرآن الكریم.
آل بویه، طاهره؛ ایزدي، شیما؛ دریاباري، فاطمه (۱۳۸۸). «علاقة الإنسان بنفسه». الرسالة الجامعه، العدد ٥۹، (ص ٤۸ـ٥۹) و٦۲ (ص ۸۱-۸٥).
ابن شعبة الحراني، حسن بن علی (۱٤۰٤ق). تحف العقول.تحقیق وتصحیح: علی‌اكبر غفاری. قم: جامعة المدرسین.
 
ابن فارس، أحمدبن فارس (۱٤۰٤‏ق). معجم مقاييس اللغة. قم: مكتب الإعلام الإسلامي.
أعرافي، علیرضا وآخرون (۱۳۸۱ش). أهداف التربیة من المنظور الإسلامي. طهران: سمت.
البرقي، أحمدبن محمدبن الخالد (۱۳۷۱ق). المحاسن. تحقيق: جلالدین المحدث. قم: دارالكتب الإسلامیة.
بیان‌مهر، فاطمة (۱۳۹۰ش). «الإنسان المتربي في نهج‌البلاغة».صفایی مقدم، مسعود. جامعة شهید شمران بالأهواز.
بیروزفر، سهیلا؛ سیدزاده، زهرا؛ خیرالسادات محمدآبادی، مهتاب. (۱۳۹۰ش). «مهارة الاتصال في ضوء نهج‌البلاغة»، حدیث واندیشه، العدد ۱۰ و۱۱، ص۲٥٦-۲۸۱.
التمیمي الآمدي، عبدالواحد بن محمد (۱٤۱۰ق)، غرر الحكم ودرر الكلم، تحقيق: سيدمهدي رجايي،‌ قم: دار الكتاب الإسلامي، الطبعة الثانية.‏
جبارلوي شبستري، بهرام (۱۳۸٦ش). «مدخل إلى مباحث وتعاليم نهج‌البلاغة في الاتصال». مجلة الإلهيات ومعارف الدراسات الإسلامية. العدد ۷٦، ص ۳۹ – ٤.
جعفر بن محمد (ع)، الإمام السادس (المنسوب به). (۱٤۰۰ ق). مصباح الشريعة. بيروت: الأعلمي.
جوادي آملي،عبدالله (۱۳۸۰ش). «توقع البشر من الدين (۳)».مجلة شهرية پاسداراسلام،العدد ۲۳۵،ص ۶-۱۰.
الجوهري، اسماعیل بن حماد (۱۳۷٦ق). الصحاح، تحقیق: العطار، أحمد عبدالغفور. بیروت: دار العلم للملائین.
حاتمي نعمتي، زهرا (۱۳۸۹ش). «معرفة الإنسان من منظور العلامة محمدتقی جعفري (ره)». أسدي، محمدرضا. جامعة العلامة الطباطبائي.
حبیبي، سمیرا؛ نیلي، محمدرضا (۱۳۹٦ش). «دراسة في التغير السلوكي عبر تقنية السلوك». فصلية علمیة تخصصیة في علم النفس وعلم الاجتماع والعلوم التربوية، السنة ۱، العدد ۱، ص ٤۰-٤٦.
حسن‌زاده، علی (۱۳۹٤ش). معرفة النفس وآثارها الاخلاقية في ضوء القرآن والروایات. شریفی، عنایت الله. كلية الإلهیات والمعارف الإسلامية، قم.
دلشادتهرانی، مصطفی (۱۳۷۹ش).القمر المربي للشمس: التربية في نهج‌البلاغة. طهران: خانه اندیشه جوان.
رئوف، حمیدرضا؛ حسن‌زاده، مهدی (۱۳۹٤ش). «مبادئ علاقة الإنسان بالطبیعة في نظرة المولوي». دراسة في اللغة الفارسية وآدابها، العدد ۳۹، ص۲۳ـ ٤٤.
زالی مقصودلو، غفار (۱۳۹۰ش). معرفة النفس وبناء الذات من منظور الإمام علي تأكیدا على غرر الحكم. فقیهی، أحمد. جامعة باقر العلوم.
سبحاني‌نیا، محمدتقي وصادقي، هادی (۱۳۹۰ش). «مكانة معرفة النفس في السلوك الأخلاقي للإنسان». مجلة دراسة الأخلاق، السنة ٤، العدد ۱۲، ص۹- ۳۲.
سبحانی‌نیا، محمدتقی (۱۳۹۱ش). «جوانب تلقي الإنسان عن نفسه بالتأكيد على القرآن والحدیث». مشكوة، شماره ۱۱٤، ص٦-۲٦.
سجّادی، ابراهیم (۱۳۸۸ش). «القرآن وتجليات التربيةفي العلاقات الأربع عند الإنسان». مجلة الدراسات القرآنية، السنة ۱٥، ۱٥۰، العدد ٥۹ـ ٦۰، ص۹۰-۱۳۹.
سلیماني كیاسري، محمد (۱۳۹٤ش). الأصول السائدة على علاقة الإنسان بنفسه في آراء الأستاذ علي صفائي حائري (ره) تأكیدا على التعلیم والتربیة. بیات، حجت. جامعة القرآن والحدیث.
الشريف الرضي (جامع) (۱۳۹۷ش). نهج‌البلاغة. ترجمة: محمدمهدی جعفری. طهران. موسسة ذكر للنشر والدراسة.
سیف، علی اكبر (۱۳۹۱ش). التغیر في السلوك والعلاج السلوكي: بين النظرية والمناهج. طهران: دوران.
شاه‌علوي، ابراهیم (۱۳۸٥ش). الإنسان والعلاقات الأربع في نظرة العلامة الطباطبائي. قيومي، محمدباقر. مدرسة الإمام الخمیني (ره).
شریف عسكری، بتول (۱۳۹۳ش). معرفة النفس وبناء الذات في ضوء أدعية الإمام السجاد. شریف عسكری، حسین. جامعة أصول الدین قم.
شكری اویلق، حمید وحسینی، بشیر (۱۳۹۹ش). كلمة بقدر الكفایة (منهج للاتصالات الكلامية في نهج‌البلاغة). طهران: سروش.
عبادزاده، راضیة (۱۳۹٤ش). علاقة الإنسان بالطبیعة من منظور نهج‌البلاغة. میردامادی، محمد. جامعة پیام نور بطهران.
قنبری، بخشعلی (۱۳۹٤ش). «العلاقة العقدية المعرفية بين الإنسان والخالق في نهج‌البلاغة». دراسات دينية في الإنسان، السنة ۱۲، العدد ۳۳، ص۱٤۳-۱٦۲.
كاویانی، محمد (۱۳۹۳ش). علم النفس في القرآن؛ مفاهیم وتعاليم. قم: معهد الحوزة والجامعة للبحوث.
الكلیني، محمدبن یعقوب (۱٤۰۷ق).الكافي. محقق: علی اكبر غفاری ومحمد آخوندي، قم: دارالكتب الإسلامیة.
اللیثي الواسطي، علي بن محمد (۱۳۷٦ش). عیون الحكم والمواعظ. محقق ومصحح: حسین حسنی بیرجندی. دارالحدیث. قم.
محسنیان، مهدي (۱۳۸۷ش). علم الاتصال. طهران: سروش.
مصباح یزدي، محمد تقي (۱۳۸٤ش). نحو بناء الذات، تأليف: كریم سبحاني، الطبعة الرابعة، قم: منشورات مؤسسة  الإمام الخمیني رحمه الله للتعليم والبحث.
معتمدی، عبدالله (۱۳۹۲ش). «أسلوب الحياة المنشودة على أساس نظرية الاتصال (علاقة الإنسان بنفسه، وبالخالق، وبغيره والطبيعة)». معجم الاستشارة ومعالجة النفس، السنة الرابعة، العدد ۱۳، ص ۱۲٥-۱٤۲.
مكي‌آبادي، طیبه وقنبري، بخشعلي (۱۳۹٦ش)، «مبادئ العلاقة بالله في ضوء المعرفة من منظور العرفان في نهج‌البلاغة»، المؤتمر الثالث للدراسة الأدبية للنصوص، طهران، الدراسات الأدبية والمكتبة الوطنية الإيرانية، جامعة العلامة الطباطبائي.
موسوي، حیدر (۱۳۹٥ش). آداب التعايش والمعاشرة من منظور الإمام علي بالتأكيد على نهج‌البلاغة. فلاحی اصل، حسین. جامعة الآداب والعلوم الإنسانية، لرستان.
مهدوی، محمد (۱۳۹۷ش). «وظائف الاتصال لمحرمات الإحرام من منظور الآیات والروایات». فصلية علمية میقات حج. العدد ۱۰٤، ص ۱۳۵ -۱۵٤.
نیتشه (۱۳۷۸ش). الفلسفة في العصر المأساوي لليونان. ترجمة (إلى الفارسية): مجيد شريف. جامي.
 
Kargar, Mohammad; Golestani, Hashem; Jafari, Ebrahim (2016). “The relationship between the foundation of anthropology of nature and principle of social interaction and participation from the perspective of Imam Ali”, Humanities and Cultural Studies, vol. 2, issue 4, p. 1744-1767.