با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی مطالعات نهج البلاغه ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات عرب، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرب، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

آواها به دلیل ویژگی‌های دلالتی خود نقش مهمی در توانایی انسان بر تعبیر از احساسات و تجربیات عاطفی‌اش دارند و با تمركز بر خصوصیات هر یک از آواها مانند: جهر، همس، شدت، رخوت و... می‌توان بر شناخت زیبایی‌های یک متن افزود. این مقاله برآن است تا دلالت صوتی آواهای مجهور و مهموس را از منظر آماری و اسلوبی در كل خطبه‌های نهج‌البلاغه بررسی نماید. بدین منظور خطبه‌های نهج‌البلاغه بر اساس موضوعاتشان به قسمت‌های مشخصی تقسیم شدند و سپس تمام آواهای آن‌ها با توجه به خصوصیاتشان شمارش شده وبه صورت داده‌های آماری درآمده و در نهایت آواهای مجهور ومهموس در كل خطبه‌های نهج‌البلاغه به صورت درصدهای آماری تحلیل گردیدند. اهمیت این پژوهش در بررسی رابطه‌ی صوت و مدلول آن و دلالتی كه این آواها برمعنا دارند، آنجا نمود پیدا می‌كند كه این پژوهش دلالت صوتی را از بعد نظری خارج نموده وبه صورت تطبیقی و آماری بدان پرداخته است. این مقاله در تلاش است تا به این سؤال پاسخ دهد كه تأثیر اصوات مجهور ومهموس بر معنا چیست؟ پس از تحلیل خطبه‌ها مشخص گردید كه اصوات مجهور در خطبه‌های نظامی با (٥۷.۱۲%) و اصوات مهموس در خطبه‌های دال بر تأسف با (۳۳.۳٥%) در اوج قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

القرآن الكريم
نهج‌البلاغه، إعداد الشريف الرضي (د. تأ). تصحیح صبحي صالح. قم: موسسة دار الهجرة.
ابن أبي الحديد (۱۹۸۴م). شرح نهج‌البلاغة. لاط، قم: مكتبة آیة الله العظمی المرعشي النجفي (ره).
ابن جني، أبو الفتح عثمان (۱۹۸۵م). سر صناعة الإعراب. جزءان تحقيق: حسن هنداوي، ط ۱، دمشق، دار القلم.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۱۹۵۲م)، الخصائص. ۳مج. تحقيق محمد علي الّنجار. ط ۲، بيروت، دار الهدى.
ابن منظور، أبو الفضل جمال الدين (۲۰۰۳م). لسان العرب. ۹مج. اعتنى بتصحيحه نخبة من الأساتذة المتخصصين. القاهرة: دار الحديث.
أحمد مختار عمر (۱۹۷۶م). دراسة الصوت اللغوي. ط ۱. القاهرة: عالم الكتب.
الأزهري، أبو منصور محمد بن أحمد (۱۹۷۶م). تهذيب اللغة. ۱۷ج. تحقيق: عبد السلام محمد هارون وآخرين. مصر: مكتبة الخانجي.
انصاريان علي (۱۹۸۸م). شرح نهج‌البلاغة المقتطف من بحار الأنوار للعلامة المجلسي. ط۱. طهران: وزارة الثقافة والإرشاد الإسلامي الدائرة العامة للنشر والإعلام.
أنيس، إبراهيم (۱۹۸۷م). الأصوات اللغوية. القاهرة: مكتبة الأنجلو المصرية.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۱۹۹۳م). دلالة الألفاظ. ط ۷. القاهرة: مكتبة الأنجلو المصرية.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۱۹۷۰م). اللغة بين القومية والعالمية. القاهرة: دار المعارف.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۱۹۷۲م). موسيقی الشعر. ط٤، القاهرة: مكتبة الأنجلو المصرية.
أولمان، ستيفن (۱۹۹۷م). دور الكلمة في اللغة. ترجمة كمال بشر. ط ۱۲. القاهرة: دار غريب.
بشر، كمال (۱۹۸۷م). علم اللغة العام/الأصوات العربية. القاهرة: مكتبة الشباب.
البيهقي قطب الدين (۱۹۹۶م). حدائق الحقائق. ط۱. قم: مطبعة اعتماد.
الجبوري، محمد يحيى سالم (۲۰۰۶م). مفهوم القوة والضعف في أصوات العربية. ط ۱. بيروت: دار الكتب العلمية.
 
 
جرداق جورج  (۱۹۹۷م). روائع نهج‌البلاغة. ط۲، بيروت: مركز الغدير للدراسات الاسامية.
جيرو، بيير (۱۹۹۲م). علم الدلالة. ترجمة منذر عياشي. ط ۱. دمشق: دار طلاس.
حجازي، محمود فهمي (۱۹۸۱م). مدخل إلى علم اللغة. ط ۲. القاهرة: دار الثقافة.
حسان، تمام (۱۹۹۴م). اللغة العربية معناها ومبناها. الدار البيضاء، دار الثقافة.
حسان، تمام (۱۹۷۴م). مناهج البحث في اللغة. ط ۲. الدار البيضاء، دار الثقافة.
الدخيل علي محمد علي (۱۹۸۶م). شرح نهج‌البلاغة. لاط، بيروت: دارالمرتضی.
السعران، محمد (د. ت). علم اّللغة مقدمة للقارئ العربي. بيروت: دار النهضة العربية.
الصيغ، عبد العزيز (۲۰۰۰م). المصطلح الصوتي في الدراسات العربية. دمشق: دار الفكر.
عتيق، عبد العزيز (۱۹۸۷م). علم العروض والقافية. بيروت: دار النهضة العربيّة.
عكاشة، محمود (۲۰۰۵م). التحليل اللغوي في ضوء علم الدلالة، دراسة في الدلالة الصوتية والصرفية والنحوية والمعجمية. ط ۱. القاهرة: دار النشر للجامعات.
علاء محمد جبر (۲۰۰۶م). المدارس الصوتية عند العرب، النشأة والتطور. ط ۱. بيروت: دار الكتب العلمية.
الفراهيدي، أبو عبد الرحمن الخليل بن أحمد (۱۹۸۴م). العين. ۷ج. تحقيق: مهدي المخزومي وإبراهيم السامرائي. بغداد: دار الحرية للطباعة.
قبها، مهدي عناد أحمد (۲۰۱۱م). التحليل الصوتي للنص (بعض قصار سور القرآن الكريم أنموذجا). رسالة ماجستير جامعة النجاح الوطنية. نابلس: فلسطين.
القيسي، أبو محمد مكي بن أبي طالب (۱۹۹۶م). الرعاية لتجويد القراءة وتحقيق لفظ التلاوة. تحقيق أحمد حسن فرحات. ط ۳. عمان: دار عمار.
مبروك، مراد عبد الرحمن (۲۰۰۲م). من الصوت إلى النص، نحو نسق منهجي لدراسة النص الشعري. ط۱. الإسكندرية: دار الوفاء.
الموسوي عباس علي (۱۹۹۸م). شرح نهج‌البلاغة. ط۱. بيروت: دار الرسول الأكرم، (۱۹۹۸م).
النوري، محمد جواد (۱۹۹۶م). علم الأصوات العربية. ط ۱. عمان: جامعة القدس المفتوحة.
النوري محمد جواد، وعلي خليل حمد (۱۹۹۱م). فصول في علم الأصوات. ط ۱. نابلس: مطبعة النصر التجارية.