با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی مطالعات نهج البلاغه ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن كریم، قم، ایران

2 استادیار گروه قرآن و حدیث دانشگاه گیلان، رشت، ایران

3 كارشناسی ارشد مدرسی ادبیات عرب، دانشگاه الزهراء (س)، قم، ایران

چکیده

نوع نگرش و بینش انسان نسبت به دنیا، ابعاد مادی و معنوی زندگی وی را تحت تأثیر قرار داده و در گرایش‏ها و كنش‏های وی، كاركردی مبنایی دارد. از جمله منابع قابل اعتنا برای كسب درست بینش مذكور، بیانات امام علی(ع) در نهج‌البلاغه است، زیرا سخنان آن حضرت بدون هیچ تكلفی و با بكارگیری صنایع ادبی و بیانی، درصدد ارائه تصاویری انتزاعی از جمله مفهوم دنیاست. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و در راستای بررسی موارد برجسته از تشبیه، استعاره و كنایه از دنیا در نهج‏البلاغه، درصدد واكاوی تصویرسازی‌های بلاغی امام علی (ع) از دنیاست. بر اساس نتایج پژوهش، حضرت بر اساس شناخت ذائقه نوع انسان كه به وابستگی به دنیا گرایش دارد، با بهره‏گیری از موجودات و حوادثی ساده كه برای مخاطبان قابل دسترسی بوده، ذوق ادبی مردم را با تصویرسازی‏های بلاغی، به وجد آورده و ذهن آنها را فارغ از برخوردهای متعصبانه، به تفكر در اتخاذ بینش، گرایش و كنش درست درباره دنیا، فرامی‌خواند.

کلیدواژه‌ها

المصادر
القرآن الكریم
ابن أبي الحديد، عبدالحميد بن هبةالله (۱٤۰٤ق). ‏شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد. محقق ابوالفضل ‏ابراهيم، قم: مكتبة آيةالله المرعشي النجفي‏.
ابن اثیر، مبارك بن محمد (۱۳٦۷ش). النهایة فی غریب الحدیث و الاثر. محقق محمود طناحی و طاهر زاوی. الطبعة الرابعة. قم: اسماعیلیان.
ابن حيون، نعمان بن محمد (۱٤۰۹ق). شرح الأخبار في فضائل الأئمة الأطهار عليهم السلام‏. محقق محمدحسين حسينى، ‏قم: جامعة المدرسين.‏
ابن منظور، محمد بن مكرم (۱٤۱٤ش). لسان العرب. الطبعة الثالثه. بیروت: دار صادر.
ابوحیان التوحیدی، علی بن محمد (۱۹۹۲ش). المقابسات، محقق حسن السندوبی. الطبعة الثانیة. بیجا: دارسعاد الصباح.
انوری، حسن (۱۳۸۲ش). قاموس الكلام العظیم. الطبعة الثانیة.تهران: نشر سخن.
بحرانی، میثم بن میثم (۱۳۷٥ش). ترجمة و شرح نهج‌البلاغة، مترجم: قربانعلی محمدی و علی اصغر نوایی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
بهرامی احسان، اخوت، احمدرضا، فیاض، فاطمه (۱۳۹٦ش). دلالات الاكتئاب من منظور القرآن. الطبعة الثانیة. تهران: كلیة تهران.
تفتازانی، مسعود بن عمر (۱۳٥٦ق). شرح مختصر علی تلخیص مفتاح خطیب للقزوینی. محقق: عبدالمتعال. مصر: محمودیة التجاریة.
جرجانی، عبدالقاهر (د. تأ). اسرار البلاغة فی علم البیان. محقق: عبدالحمید هنداوی. بیروت: دارالكتب العلمیة.
جعفری، محمد مهدی (۱۳۸۰ش). شعاع من نهج البلاغة.

 
بر اساس ترجمه محمود طالقانی. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
حمیری، نشوان (۱۳٤۲ش). شمس العلوم و دواء كلام العرب من الكلوم. مصحح: مطهر بن علی اریانی. دمشق: دارالفكر.
خاقانی، محمد (۱۳۷٦ش). تأثیرات البلاغة فی نهج البلاغة. تهران: بنیاد نهج البلاغه.
خامنئي، سید علی (۱۳۷۲ش). رچوع الی نهج‌البلاغة. تهران: بنیاد نهج البلاغه.
الخفاجی، عبدالمنعم محمد (د. تأ). دراسات فی نقد العربی الحدیث و مذاهبه. قاهره: دارالطباعة المحمدیة.
خوانساری، جمال‌الدین محمد (۱۳٦٦ش). شرح غررالحكم و درر الكلم. مصحح: میرجلال الدین حسینی. الطبعة الرابعة. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
دینورى، احمد بن داود (۱۳٦۸ش). الأخبار الطوال، تحقیق: عبدالمنعم عامر، جمالالدین شیال، قم: منشورات الرضى.
راغب، حسين بن محمد (۱٤۱۲ق). مفردات ألفاظ القرآن‏. محقق: صفوان عدنان‏داوودى، بيروت- دمشق: دار القلم- الدار الشامية.
الرباعی، عبدالقاهر (۱۹۷٤م). الصورة الفنیة فی شعر ابی تمام. اربد: جامعه الیرموك.
رفعت نجاد، محمدتقی، عبدالله‌زاده، رحمت الله، رستخیز، شیدالله (۱۳۹۲ش). «تفسیر حكمت تكرار «تمثیل دنیا» در قرآن». دراسات تفسیریة. العدد ۱٤. ص۱۲۲-۱۰٥.
سرخسی، علی بن ناصر (۱۳۷۳ش). أساس نهج البلاغة. محقق عزیزالله عطاردی، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
سكاكی، یوسف بن ابیبكر (د. تأ). مفتاح العلوم. محق عبدالحمید هنداوی، بیروت: دارالكتب العلمیة.
سلطانی رنانی، مهدی (۱۳۸٥ش). «درس فی الفكر العلوی». ثقافة كوثر. العدد ٦٦، صص۷۹-۸۹.
السید الرضی (۱٤۰٤ق). نهج البلاغة. تحقیق: صبحی صالح. قم: هجرت.
صالح، صبحی (۱۳۷۰ش). ثقافة نهج البلاغة. ترجمة مصطفی رحیمی نیا. تهران: انتشارات اسلامی.
صدوق، محمد بن على (د. تأ). ‏الخصال. ترجمة احمد فهرى‏، تهران: اسلاميهة.
ضیف، شوقی (۱۹٦٦م). فی نقد الادبی، قاهره: دارالمعارف.
فراهیدی، خلیل بن احمد (۱٤۰۹ق) العین، الطبعة الثانیة، قم: هجرت.
فروردین، عزیز (۱۳۸۰ش). دار العبور من وجهة النظر الاامام علی (ع)، قم: مركز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما.
فیض الاسلام، سید علی نقی (۱۳۷۹ش). ترجمة و شرح نهج البلاغة. الطبعة الخامس.تهران: انتشارات فقیه.
قاسم، محمد احمد (د. تأ). علوم البلاغة، البدیع و البیان و المعانی، طرابلس: مؤسسه الحدیثة للكتاب.
قائمی، مرتضی و فتحی مظفری، رسول (۱۳۹۳ش) «مطالعه تطبیقی ترجمه‌های تصاویر كنایی دنیا در خطبه‌های نهج البلاغه»، دراسات الترجمة فی اللعة العربیة و آدابها، العدد۱۱، صص۱۱۳-۱٥٤.
قائمی، مرتضی (۱۳۸۸ش). سیری فی الجمالات النهج البلاغة. قم: انتشارات ذوی القربی.
قرشی، علی اكبر (۱۳۷۱ش). قاموس قرآن. الطبعة السادس. تهران: دارالكتب الاسلامیه.
قطب راوندی، سعید (د. تأ). منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة. محقق عبدالطلیف حسینی، قم: مكتبة آیة الله المرعشی النجفی.
محمد قاسمی، حمید (۱۳۸۷ش). آثار فن الرسم التوضیحی فی نهج‌البلاغة. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
مریجی، شمس الله (۱۳۸۹ش). علم الاجتماع فی مجال الدعایة الدینیة. قم: بوستان كتاب.
مطهری، مرتضی (۱۳۷۸ش). سیری فی نهج البلاغة. تهران: انتشارات صدرا.
مكارم شیرازی، ناصر (۱۳۷٥ش). رسالة الامام، شرح جدید و جامع علی النهج البلاغة. تهران: دار الكتب الإسلامیة.
ناصف، مصطفی (۱۹۸۳م). الصورة الادبیة. بیروت: دارالاندلس.
هاشمی، احمد (۱۳۹۲ق). جواهر البلاغة فی المعانی و البیان و البدیع، بیروت: دار العلم.
هاشمی خوئی، حبیب‌الله (۱٤۰۰ق). منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، مصحح سید ابراهیم میانجی. الطبعة الرابعة. تهران: المكتبة الاسلامیة.