با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی مطالعات نهج البلاغه ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، زبان و ادبیات عرب، دانشگاه تهران، ایران (نویسنده مسئول)؛ mebrahim@ut.ac.ir

2 کارشناس ارشد، زبان و ادبیات عرب، دانشگاه تهران، ایران؛ mahyaabyary@gmail.com

3 دانشجوی دکتری، زبان و ادبیات عرب، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران؛ nbanitamimi@gmail.com

چکیده

چكیده
نهج‌البلاغه، اثری ارزشمند و مقدس است كه تحلیل و بررسی متن این کتاب، از دیدگاه مكتب فرمالیستی، مي‌تواند، جلوه‌ها و زیبایی‌های ظاهری و باطنی آن را آشکار سازد. فرمالیست‌ها به بررسی جنبه‌های شکلی و صوری اثر می‌پردازند و آن را فارغ از بافت‌های تاریخی، اجتماعی، روانی و حواشی متن بررسی می‌کند. نگارندگان در این پژوهش به روشي توصيفي تحليلي و با تكيه بر مؤلفه‌های نقد فرمالیستي، به تحلیل و بررسی خطبه شانزدهم نهج‌البلاغه، پرداخته‌اند. این هدف از طریق بررسی و تحلیل بافت اثر ادبی و عناصر تشکیل‌دهندۀ آن یعنی صامت‌ها و مصوّت‌ها، هجاها، صور خیال، استعاره‌ها، سجع‌ها و... صورت گرفته است. از یافته‌های تحقیق اینگونه استنباط می‌شود که حضرت برای خلق چنین اثری تنها به محتوای متن توجه نداشته‌اند، بلکه روساخت و فرم آن نیز برای ایشان اهمیت داشته است. مولف با آراستن فرم اثر به انواع شگردهای هنری و بیانی به آفرینش معناهایی فراتر از معانی قاموسی واژگان دست زده است.
 
 

کلیدواژه‌ها

القرآن الکریم
ابن منظور، جمال الدین محمد (۱۹۹۰م)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
ابن الشیخ، جمال الدین (۱۹۹٦م)، الشعریة العربیة، ترجمة مبارک حنون والآخرون، دار البیضاء: دار توبقال للنشر.
احمدی، بابک (۲۰۰٦م)، الحقیقة والجمال (دروس فلسفة الفن)، طهران: مطبعة مرکز، ط ۱۱.
اخلاقی، اکبر (۱۹۹۸م)، نقد بناء منطق الطیر لعطار، إصفهان: مطبعة نقش خورشید.
أنیس، إبراهیم (۱۹۸۳م)، الأصوات اللغویة، القاهرة: مکتبة نهضة، ط۵.
تفتازانی، سعد الدین (۲۰۰۹م)، مختصر المعانی، قم: مطبعة قدس.
جوادی آملی، عبدالله (۲۰۰۸م)، تفسیر القرآن موضوعیا، تحقیق مصطفی خلیلی، قم: مطبعة إسراء.
حسن‌زاده آملی، حسن (۲۰۰۰م)، إنسان والقرآن، قم: مطبعة ألف لام میم.
خاقانی، محمد (۱۹۹۷م)، تجلیات البلاغی فی نهج‏البلاغه، طهران: مؤسسة نهج‏البلاغه.
خان، محمد (۲۰۰۱م)، اللهجات العربیة والقراءات القرآنیة: دراسة فی البحر المحیط، المغرب: دار الشروق للنشر والتوزیع.
الخطیب، إبراهیم (۱۹۸۲م)، نظریة المنهج الشکلی: نصوص الشکلانیین الروس، المغرب: الشرکة المغربیة للناشرین المتحدین، ط ۲.
خلیل بن أحمد (۱۹۹۸م)، کتاب العین، تحقیق مهدى المخزومى وإبراهیم السامرائى، قم: مؤسسة الأعلمى.
شمیسا، سیروس (۲۰۱۱م)، النقد الأدبی، طهران: مطبعة میترا، ط٦.
صفوی، کوروش (۲۰۰٤م)، من الألسنیة إلی الأدب، طهران: مطبعة مهر، ط۲.
الطباطبایی، محمد حسین (۲۰۰۵م)، تفسیر المیزان، قم: مطبعة انتشارات إسلامی، ط ۲۰.
عباس، حسن (۱۹۹۸م)، خصائص الحروف العربیة، دمشق: دار اتحاد الکتاب العرب.
غنیم، کمال أحمد (۱۹۹۸م)، عناصر الإبداع الفنی فی شعر أحمد مطر، القاهرة: مکتبة المدبولی.
فزاع عمیر، خمیس (۲۰۱۲م)، «أثر الاستبدال الصوتی فی التعبیر القرآنی»، مجله جامعة تکریت للعلوم، المجلد ۱۹، العدد ۵، صص ۱۱۲- ۱۳۰.
قاسمیپور، قدرت (۲۰۰۷م)، مقدمة مع الشکلانیة فی الأدب، أهواز: مطبعة رسش.
مقویمی، مهوش (۲۰۰٤م)، صوت ودلالة، طهران: مطبعة هرمس.
کشک، أحمد (۱۹۸۳م)، من وظائف الصوت اللغوی، القاهرة: دار السلام.
مارتینه، آندره (۲۰۰۱م)، میزان التطورات الصوتیة، ترجمه هرمز میلانیان، طهران: مطبعة هرم.
المعجم الوسیط (۱۹۷۲م)، تحقیق جماعة من المؤلفین، القاهرة: دار الدعوة.
مکارم شیرازی، ناصر والآخرون (۲۰۱۱م)، شرح جدید ومفصل علی نهج‌البلاغه، طهران: دار الکتب الإسلامیة.
ملاابراهیمی، عزت (۲۰۱۷م)، بلاغة الإقناع فی الشعر الفلسطینی المقاوم، سمنان: مطبعة بوستان اندیشه.
ملاابراهیمی، عزت ومحیا ابیاری قمصری، «تبیین العناصر الجمالیة فی خطبة خلق الطاووس فی نهج‌البلاغة من منظور النقد الشکلانی»، مجلة نهج‌البلاغة البحوثیة، سنة۵، العدد ۱۹، ۲۰۱۷م، صص ۱- ۲۰.
موسی، نهاد (۱۹۸۷م)، نظریة النحو العربی فی ضوء مناهج النظر اللغوی الحدیث، عمان: دار البشیر، ط ۲.
الملائکة، نازک (۱۹۸۱م)، قضایا الشعر العربی، بیروت: دار العلم للملایین، ط٦.
الهاشمی، أحمد (۱۹۹۱م)،جواهر البلاغه، فی المعانی والبیان والبدیع، تحقیق یوسف الصمیلی،بیروت: المکتبة العصریة.
یوسفی، غلامحسین ومحمد تقی صدقیانی (۱۹۹۷م)، أسالیب النقد الأدبی، طهران: مطبعة علمی.