نوع المستند : المجلة العلمية البحوثية
المؤلفون
1 أستاذ مساعد فی مرکز تعلیم اللغات بجامعة الإمام الصادق (ع) (دکتوراه فی القرآن والحدیث)، طهران، إیران (المؤلف المراسل)
2 أستاذ مساعد، قسم اللغة العربیة وآدابها، جامعة الخوارزمی، طهران، إیران،
المستخلص
یشیر سیاق صدور الأحادیث إلى الظروف الثقافیة والسیاسیة والاجتماعیة للمجتمع التی کانت سائدة فی زمن صدور الحدیث. مع الأخذ فی الاعتبار أن جزءاً کبیراً من أقوال المعصومین (ع) کانت مبنیة على احتیاجات الأفراد أو المجتمع فی عصرهم، فإن معرفة وفهم سبب صدور کلامهم له تأثیر کبیر فی الفهم الصحیح لکلماتهم. فی هذا الصدد، تکون الخطب أکثر أهمیة فی هذه الحالة لأنها تُلقى حسب متطلبات الوقت وأفکار المتحدثین. یستخدم هذا البحث المنهج الوصفی التحلیلی وأسلوب الدراسات المکتبیة لفحص أسباب الصدور العام للخطب حول الأخلاق الاجتماعیة للمجتمع الإسلامی فی نهج البلاغة واستناداً إلى تحلیل نص الخطب وتاریخ وسیرة الإمام علی (ع). تشیر نتائج البحث إلى أن الإمام علی (ع) قد أولى فی خطبه اهتماماً أکبر لأربع قضایا محوریة. عودة الأخلاق والأفکار الجاهلیة، بما فی ذلک التحیزات العرقیة والقبلیة والمادیة وإهمال الموت والآخرة من قبل الناس، وتناسی دور ومکانة أهل البیت فی المجتمع الإسلامی والتعبیر عن الأخلاق الاجتماعیة المتبادلة للحکام و الشعب هی المحاور الأربعة الرئیسیة فی الخطب. کما أن الإمام علی (ع) ألقى خطباً خاصة بناء على احتیاجات المجتمع والجو الأخلاقی والاجتماعی السائد، لتصحیح هذه المکونات وتعدیلها وتوجیه الناس فی کل من القضایا المذکورة أعلاه. یمکن اعتبار المجتمع الإحصائی لکل مکون من مکونات نهج البلاغة کمثال واضح لکلمات أمیر المؤمنین (ع) علامة جیدة لمدى اهتمامه بها.
الكلمات الرئيسية
عنوان المقالة [Persian]
جایگاه فضای صدور در خطبه‌های نهج‌البلاغه با تكیه بر موضوع اخلاق اجتماعی
المؤلفون [Persian]
- سید حیدر اشرف آل طه 1
- علی اسودی 2
1 استادیار علوم قرآن وحدیث مركز آموزش زبان دانشگاه امام صادق(ع) تهران، ایران
2 استادیار گروه زبان وادبیات عربی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
المستخلص [Persian]
فضای صدور احادیث به اوضاع و شرایط فرهنگی، سیاسی و اجتماعی جامعه در زمان صدور روایات، اطلاق می‌شود و با توجه به آنكه بخش قابل‌توجهی از سخنان معصومان (ع) بر اساس نیاز افراد یا جامعه زمان خود ایراد شده، شناخت و فهم سبب صدور سخنان آنها، تأثیر بسزایی در فهم صحیح كلام ایشان خواهد داشت. در این میان خطبه‌ها از آن روی كه بر اساس مقتضیات زمان وتفكرات گویشوران ایراد شده، در این مورد از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد بود. این پژوهش با رویكرد توصیفی تحلیلی وبا روش گردآوری كتابخانه‌ای به بررسی اسباب صدور عام خطبه‌های اخلاق اجتماعی جامعه اسلامی در نهج‌البلاغه می‌پردازد و بر اساس تحلیل متن خطبه‌ها و نیز تاریخ و سیره امام‌علی (ع)، سبب صدور خطبه‌ها را مورد بررسی قرار داده است. یافته‌های پژوهش حاكی از آن است كه امام‌علی (ع) در خطبه‌های خود، چهار موضوع محوری را بیشتر موردتوجه و تأكید قرار می‌داد. زنده شدن دوباره اخلاق و تفكرات جاهلی از جمله تعصبات قومی و قبیله‌ای، دنیاپرستی واهمال مرگ وآخرت توسط مردم، فراموشی نقش وجایگاه اهل‌بیت در جامعه اسلامی وبیان اخلاق اجتماعی متقابل حاكمان ومردم چهار محور اساسی در خطبه‌ها می‌باشد. همچنین امام‌علی (ع) بر اساس نیاز جامعه و فضای اخلاقی و اجتماعی حاكم بر آن، برای اصلاح و تعدیل این مؤلفه‌ها و راهنمایی مردم درباره هریک از موضوعات فوق‌الذكر سخنان ویژه‌ای را در خطبه‌های خود جای داد. جامعه آماری هریک از مؤلفه‌ها در نهج‌البلاغه نیز به‌عنوان نمونه بارز سخنان امیرالمؤمنین (ع) می‌تواند نشانه مناسبی برای میزان اهتمام ایشان به آنها تلقی شود.
الكلمات الرئيسية [Persian]
- سبب صدور
- نهج‌البلاغه
- اخلاق اجتماعی
)