نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوي كارشناسي ارشد علوم قرآن و حديث
2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران
چکیده
آگاهی از حقوق فردی و اجتماعی انسان در مقابل خداوند، خویشتن و دیگران اعمّ از آدميان، اشیاء و پديده‌های هستی و نیز لزوم رعایت آنها، از اهمیت بسزایی برخوردار است. نظر به اهميت اين موضوع و اثر‌گذاری ويژه‌ای كه مقارنه اين دو منبع روايي در تبيين اين جنبه از فرهنگ دينی و نيز رعايت اين تكاليف در جامعه می‌گذارد، پژوهش درباره آن ضرورت می‌يابد. هدف اين پژوهش كه به روش توصيفی تحليلی تدوين شده، بازخوانی و دسته‌بندی حقوق طرح شده در آن دو منبع روايی و نشان دادن نهج‌البلاغه به مثابه سندی پشتيبان برای رساله‌الحقوق است. مفهوم حق در «نهج‌البلاغه» و «رساله‌الحقوق» را می‌توان حاصل يكی از اين سه مفهوم دانست و بر اين اساس حقوق را دسته‌بندی كرد: صورت حقیقی امر در عالم واقع؛ برتري دارنده حق بر صاحب تکلیف در حوزه رفتار؛ وظایف معرفتی و شناختی نزد اهل تکلیف در حوزه بینش و نگرش. در نتيجه اين نگرش كلی، می‌توان انواع حقوق در اين دو منبع را به چهار دسته تقسيم كرد: حق خدا بر انسان؛ حق انسان بر خويشتن؛ حق ديگران بر انسان؛ حق اشیاء بر انسان. نتايج تحقيق نشان می‌دهد كه ميان نهج‌البلاغه و رساله‌الحقوق در بيان انواع حقوق رابطه تبيينی و تكميلی برقرار است و هر دو درصدد اصلاح نگرش و رفتار آحاد جامعه نسبت به رعايت حقوق همه پديده‌ها هستند؛ زیرا بازگشت همه حقوق به «حق الله» است و به‌كاربستن هر يك از آنها در مسير الهی اصلی‌ترين حق هر چيز دانسته شده است. افزون بر اين، استفاده از نهج‌البلاغه و رساله‌الحقوق به مثابه منابعي مطمئن در بيان حقوق از زاويه نگرش ديني، در جامعه بشری امروز ضرورت می‌يابد؛ زيرا با احتساب همه جوانب يك امر، برای هر پديده حقوق خاصی اعم از فعال و منفعل در نظر گرفته شده و همه اين‌ها جامعيت آموزه‌هاي اسلامي را نشان می‌دهد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
)