با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی مطالعات نهج البلاغه ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه‌ی تعلیم و تربیت، گروه علوم تربیتی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

باتوجه به اهمیت تفکر و اندیشه در تعیین سرنوشت دنیوی و اخروی انسان و تاکید و دعوت ادیان الهی به‌ویژه اسلام بر تفکر و اندیشه‌ورزی، پژوهش حاضر به بررسی کیفیت حضور تفکر مراقبتی و مؤلفه‌های آن در خطبه‌های نهج البلاغه پرداخته است. این نوع تفکر یکی از انواع سه‌گانه تفکر فلسفی محسوب می‌گردد که اندیشمندان معاصر آن را بسط و توسعه داده‌اند، از‌این‌رو هدف از انجام این پژوهش بررسی تفکر مراقبتی و مؤلفه‌های مربوط به آن یعنی؛ تفکر ارزش‌گذار، فعال، هنجاری، عاطفی و همدلانه در خطبه‌های امام علی (ع) است. روش پژوهش به‌کاررفته در این پژوهش تحلیل محتوای کیفی از نوع قیاسی است که در آن با بررسی خطبه‌های نهج البلاغه، مصادیق مربوط به مؤلفه‌های تفکر مراقبتی را شناسایی و طبقه‌بندی نموده و ضمن ارائه فراوانی و درصد به توضیح و تبیین هریک از آن‌ها پرداخته شده است. یافته‌های پژوهش نشان داد که در بسیاری از خطبه‌ها، تفکر مراقبتی و مؤلفه‌های مربوط به آن مورد تاکید واقع شده است که برخی از آن‌ها شامل؛ حمد و سپاس خداوند، حقیقت‌جویی، پرهیز از غفلت، عدالت‌خواهی، توجه به آخرت، تشویق به نیکی، رعایت پیمان و برتری اهل بیت می‌باشد. همچنین امام علی (ع) در میان مؤلفه‌های تفکر مراقبتی بیشترین توجه را به مؤلفه تفکر ارزش‌گذار مبذول داشته است و مؤلفه تفکر هنجاری نسبت به دیگر مؤلفه‌ها از فراوانی کمتری در میان خطبه‌های نهج البلاغه برخوردار بود. لذا این منبع غنی و آموزنده اسلامی می‌تواند در زمینه تقویت و پرورش تفکر مراقبتی اثربخش و کارامد واقع شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

المصادر
نهج البلاغه (1391). ترجمة محمد دشتی، قم: مؤسسة بحوث أمير المؤمنين (ع).
ابن أبی الحديد، عزالدين عبدالحميد بن هبة‏الله (1378 ق). شرح نهج‏البلاغه، تحقيق: محمد أبوالفضل إبراهيم، مصر: دار إحياء الکتب العربية.
أکبری، مرضية؛ خادمی اشکذری، ملوک، وأکبری، أعظم (1393). أساليب التعليم علی أساس تفکر نهج البلاغه، مجلة "فصليتان بحثيتان"اللعلوم التربوية من منظور الإسلام ، 2 (2)، 23-5.
أمينی، عبدالحسين (1399). الغدير، ج8، ترجمة أکبر ثبوت، طهران: مرکز بعثت.
بحرانی، ابن ميثم (1417 ق‌). شرح نهج البلاغة، ترجمة محمدى مقدم و نوايى‌، ج1، مشهد: مجمع البحوث الإسلامية.
تميمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1395). غرر الحكم و درر الكلم، ترجمة سيدباقر ميرعبداللهی، قم: مؤسسه دارالحديث الثقافية.
توکلی، محبوبة؛ صافيان، محمدجواد؛ قائدی، يحيی و أردلانی، حسين (1401). دراسة دور قصة موسی (ع) و خضر (ع) من منظار القرآن في تعليم التفكير الرعائي المبني على تعاليم الفلسفة للأطفال، فصلية التربية الإسلامية، 17 (39)، 91-73.
جعفری، محمدتقی (1399). شرح نهج البلاغة. طهران: مکتب نشر الثقافة الإسلامية.
حميدی، فريدة؛ إمام جمعة، محمدرضا و نامی، أمير (1399). أثر فلسفة التعليم في التفكير الرعائي لدى تلاميذ المرحلة الابتدائية، فصلية: أفكار تربوية جديدة، 16 (3)، 88-69.
خوئی، حبيب‌الله ‌بن‌ محمدهاشم (1392). منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج10، قم: أنوار الهدی.
دين‏برور، سيدجمال الدين (1394). موسوعة نهج البلاغه، ج1، طهران: مؤسسه مدرسة البرهان الثقافي.
زارع، حسين (1401). سيكولوجية التعلم، طهران: جامعة بيام نور.
سيف، علی اکبر (1397). علم نفس التربية الحديثة، طهران: نشر دوران.
شوشتری، محمدتقی (1376). بهج الصباغة فی شرح نهج البلاغة، ج1، طهران: أميرکبير.
عابدی، منيره؛ نوروزی، رضاعلی، حيدری، محمدحسين ومهرابی، حسينعلی (1397). عرض نموذج مفهوم التواصل مع الفلسفة للأطفال (مع التركيز على بُعد التفكير الرعوي) والذكاء العاطفي، فصلية الابتكارات التربوية، 17 (65)، 150-131.
کابلی، قاسمعلی و ميرديلمی، سيدحسن (1401). التفكير الرعوي والغيرية من منظور القرآن: العلاج الأخلاقي لفيروس كورونا، مجلة الدراسات الإسلامية المقارنة، 13(27)، 98-85.
کلينی، محمد بن ‌يعقوب (1391). أصول الکافی، ج2، ترجمة حسين أستاد ولی، قم: دار الثقلين.
کوهی أصفهانی، هاجر و کشاورز، سوسن (1398). رعاية التفكير من منظور آيات القرآن الكريم فصليتان "العلوم التربوية من منظور الإسلام".7 (13)، 65-45.
کوهی‏نجاد، سوسن (1398). التفکر في نهج البلاغه. طهران: وانيا.
مجلسى، محمدتقی (1392). بحارالأنوار، طهران: إسلامية.
محمدی ری شهری، محمد (1395). ميزان الحکمة. ج8. ترجمة حميدرضا شيخی، قم: مؤسسة دارالحديث الثقافية.
محمودی، أيوب؛ نوروزی، رضاعلی ونجفی، محمد (1391). خصائص وثمرات التفكير النقدي من وجهة نظر الإمام علي (ع)، مجلة فصلية لأبحاث قضايا التربية الإسلامية، 19 (13)، 111-93.
مطهری، مرتضی (1390). التعليم والتربية في الإسلام، طهران: صدر.
معارف، مجيد، قاسمی حامد، مرتضی (1396). وظائف العقل في نهج البلاغة، مجلة فصلية لأبحاث القرآن والحديث، 50 (2)، 337-315.
مغنية، محمدجواد (1385). شرح نهج‌البلاغة، ج3، قم: دارالکتاب الإسلامی.
مکارم شيرازی، ناصر (1390). رسالة إمام أمير المؤمنين، ج1، قم: إمام علی بن أبيطالب (ع).
 
Lipman, M. (1995). Caring as Thinking. Journal Inquiry. Critical Thinking Across the Disciplines,15, 1.14.
Lipman, M. (2001). Thinking in Education. New York: Cambridge University Press.
Lipmann, M. (2003). Thinking in education. Cambridge: University Press.
Maykut, P. & Morehouse, R. (1994). Beginning Qualitative Research. A Philosophic and Practical Guide. London Washington D.C: Falmer Press.
Mayring, P. (2000). Qualitative Content Analysis. Journal of Qualitative Social Research, 1(2), Art. 20.
Sharp, A. M. (2014).” The other dimension of caring Thinking”. Journal of philosophy in schools. 1 (1) (pp. ly، 2l).
Hsieh, H. & Shannon, S. E. (2005). Three Approaches to Qualitative Content Analysis. Journal Qualitative Health Research, 1277-1288.