با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی مطالعات نهج البلاغه ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

Assistant Professor of Arabic Language and Literature, Velayat University, iranshahr, Iran

چکیده

زبان شناسی شناختی که در دو قرن گذشته ظهور کرده است، راه های خوبی برای بررسی و درک بهتر متون ارائه کرده است. مفهوم رحمت الهی به عنوان یکی از مفاهیم انتزاعی موجود در کتاب نهج البلاغه در اشکال مختلف استعاری به کار رفته است، به طوری که بررسی زبانی آن زیبایی ادبی خاص آن را برای مخاطبان و دیدگاه های امام علی (علیه السلام) را آشکار می سازد. در همین زمینه، این مقاله با رویکردی توصیفی- تحلیلی در چارچوب استعاره هستی‌شناختی و در پرتو نظریه معرفت‌شناختی اولاف جاکل به استعاره مفهومی رحمت الهی در کتاب نهج‌البلاغه می‌پردازد. یکی از مهم ترین نتایج تحقیق این است که امام (علیه السلام) با استفاده از حوزه های مختلف استعاره های پدیداری یا مادی، استعاره های ظرفی و تشخیصی، مفاهیم مورد نظر خود را در چارچوب محسوسات برای مخاطب قابل فهم و ملموس ساخته است. جایی که رحمت به شواهدی از کتاب نهج البلاغه به عنوان اموال گرانبهایی که در گنجینه هایی که خداوند در مواقع ضروری و سزاوار به نفع بندگان می گشاید و یا برکات معنوی مانند فرستادن رسول و وحی به تصویر کشیده شده است. قرآن به صورت بارانی است که بر بندگان می بارد و از جهت دیگر رحمت خداوند مانند ظرفی پهن یا بزرگ یا فضایی است که بنده می تواند در آن وارد شود یا از آن خارج شود. بر اساس مبانی معرفتی جاکل، شواهد به کار رفته در نهج البلاغه با اصول نه گانه جاکل موافق و تأیید می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

المصادر
ابن منظور، محمد بن مكرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
بور إبراهيم، شيرين، جولفام، أرسلان، آغا كلزاده، فردوس، كرد زعفرانلو، عالية (2008)، دراسة لغوية للاستعارة الاتجاهية لأعلى ولأسفل في لغة القرآن، منهج دلالي معرفي"، الجمعية العلمية الإيرانية للغة العربية وآدابها، المجلد 12، ص 55-81.
التفتازانی، سعدالدین (1388ش)، شرح المختصر، الطبعة الخامسة، قم: منشورات اسماعیلیان.
الجرجانی، عبدالقاهر (1988م)، أسرار البلاغة في علم البیان، بیروت: دار الکتب العلمیة.
الحسيني، السيدة مطهره وعلي رضا قائمي نيا (1396)، "المجاز المفاهيمي للرحمة الإلهية في القرآن الكريم"، مجلة الذهن، المجلد 18، العدد 69، الربيع، ص 52-27.
الخفاجي المصري الحنفي، شهاب الدين أحمد بن محمد بن عمر (لاتا)، حَاشِيةُ الشِّهَابِ عَلَى تفْسيرِ البَيضَاوِي، الْمُسَمَّاة: عِنَايةُ القَاضِى وكِفَايةُ الرَّاضِى عَلَى تفْسيرِ البَيضَاوي، بيروت: دار صادر.
راسخ مهند، محمد (1389)، مقدمة في اللغويات المعرفية: المفاهيم والنظريات، طهران: سمت.
الراغب الإصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار القلم، الدار الشامیة.
 
 
زكائي، حسين ومراد باقرزاده كاسماني وليلا أردبيلي (1400)، العملية الوجودية لكلمة الحياة في القرآن بناء على نظرية الاستعارة المفاهيمية، مجلة الذهن، العدد 185، ربيع 1400.
الشريف الرضي، أبو الحسن محمّد الرضي بن الحسن الموسوي [ السيّد الرضيّ ] (١٣٨٧ق). نهج البلاغة، ضبط نصّه وابتكر فهارسه العلمية صبحي الصالح، بيروت: دار الكتاب اللبناني.
المحفوفي الموسوي، وفا وسيد حسين سيدي وأمير مقدم متقي (1400)، الاستعارات المفاهيمية لمجال القيامة في سورة النازعات، البحوث اللغوية القرآنية، المجلد 10، العدد 2، ص 166-149.
الصفوي، كوروش (١٣٧٩)، مدخل إلى علم الدلالة، طهران: منشورات سورة مهر (المجال الفني لمنظمة الدعاية الإسلامية).
كوتشش، زلتان (1393ش)، مقدمات تطبيقية للاستعارة؛ ترجمة شيرين بورابراهيم؛ ج ١، طهران: منشورات سمت.
المكارم الشيرازى، ناصر (1386ش)، رسالة الإمام أمير المومنين عليه السلام‌، ج 15، الطبعة الأولی، طهران: دار الكتب الاسلاميه.
الهاشمی الخویی، الحاج میرزا حبیب الله (1400ق)، منهاج البراعة في شرح نهج البلاغة ،تصحیح: السید ابراهیم المیانجی، ط 4، طهران: المکتبة الاسلامیة.
 
Jakel, Olaf . (2002). Hypothesis Revisited: The Cognitive Theory of Metaphor Applied to Religious Texts; metaphoric, de.
Kovecses, Z. (2010).  Metaphor: A Practical Introduction; New York: Oxford University Press.
Lakoff, G.& Johnson, M. (1980) Metaphors we live by, Chicago, Chicago university press.