با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی مطالعات نهج البلاغه ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات عرب، دانشگاه پیام نور، تهران، إیران

چکیده

نظریه استعاره مفهومی در زبانشناسی شناختی، تنها یک سخن ادبی و برجسته نیست بلکه درک یک مفهوم انتزاعی از خلال مفهوم عینی و ملموس است و ویژگی‌هایی دارد که آن را از استعاره سنتی جدا می‌سازد از جمله اینکه ریشه آن در تفکر و شناخت است و نه در ادب و زبان و برای بیان و فهم آن، به توانایی خاصی جز اندیشه نیاز نیست و مانند استعاره سنتی،شرط شباهت در آن اصل نیست.بر این اساس جستار پیش رو بر آن شد تا با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر نظریه استعاره مفهومی، به قدر وسع خود، به درک و شناخت یکی از محوری ترین علل انجام معاصی و اخلاق رذیله، یعنی مفهوم هوای نفس در نهج البلاغه بپردازد.این پژوهش به دنبال پاسخ به این سؤال است که امام علی (ع) برای مفهوم سازی هوای نفس از چه نوع استعاره مفهومی استفاده نموده است؟و چه نکاتی از حوزه مقصد،در حوزه مبدأ مورد توجه بیشتری قرار گرفته است؟برای رسیدن به این هدف گزارههای مربوط به هوای نفس استخراج شد وبا نظریه استعاره مفهومی مورد تحلیل قرار گرفت و نهایت امر مفهوم کلام ارائه گردید. نتایج پژوهش حاکی از آنست که امام علی علیه السلام در تصویر هوای نفس از استعاره‌های مفهومی وجودی و ساختاری بهره برده است و مفاهیمی مانند متهم بودن،رقابت، بی تحرکی، سرکشی، مبارزه دائم، محرومیت، ساختن منزل در لبه پرتگاه،راه مستقیم و بالا بودن در نکته کانونی آن‌ها قرار دارد و لذا با توجه به نظریه استعاره مفهومی می توان به درک بیشتری از متون دست یافت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

القرآن الکريم
ابن ابی الحديد، ابوحامد عزّ الدين؛ (1424ق)، شرح نهج البلاغة، ضبطه وصححه، محمد عبدالکريم النمری، الطبعة الثالثة، بيروت: دار الاضواء.
ابن ميثم، ميثم بن علی، امينی، محمدهادی؛ (1366ش)، اختيار مصباح السالکين، مشهد المقدس: عتبة قدس الرضوية، مرکز الأبحاث الإسلامية.
آذربايجانی، مسعود، شجاعی، محمدصادق؛ (1398ش)، علم النفس في نهج البلاغة، الطبعة التاسعة، قم: معهد بحوث الحوزة و الجامعة.[بالفارسية]
البحرانی، ابن ميثم؛ (1999م)، شرح نهج البلاغة، الطبعة الاولی، بيروت: منشورات دارالثقلين.
بيهقی، علی بن زيد؛ (1409ق)، معارج نهج البلاغه، محقق، محمدتقی دانش بجوه، قم: المکتبة العامة لآية الله مرعشی نجفی (ره).
جرجانی، إمام عبدالقاهر؛ (1409ق)، أسرار البلاغة فی علم البيان، الطبعة الأولی، بيروت: دار الکتب العلمية.
داوری اردکانی و الآخرون؛ (1391ش)، اللغة الاستعارية والاستعارات المفاهيمية، الطبعة الأولی، طهران: نشر هرمس. [بالفارسية]
دنبلی خويی، إبراهيم بن حسين؛ (لا­تا)، الدرة النجفية فی شرح نهج البلاغة، قاعدة نور لايب.
زعفرانلو کامبوزيا، عاليه کرد، حاجيان، خديجه، (1389ش)، «الاستعارات التوجيهية للقرآن الكريم بالمنهج المعرفي»، النقد الادبي، السنة 3، الرقم 9، صص115-139.[بالفارسية]
سيد رضی، محمد بن الحسين بن موسی؛ (1378ش)، نهج البلاغة أمير المؤمنين عليه السلام، ترجمة و شرح، سيد علينقی فيض الإسلام، الطبعة الرابعة، طهران: مؤسسة انتشارات فقيه.
صدرالدين شيرازی، محمد بن ابراهيم؛ (1383ش)، ترجمة أصول کافی، محقق/ مصحح محمد خواجوی، طهران: نشر مؤسسة الأبحاث الثقافية.
عربی، موسی، (1397ش)، « الاستعارة المفاهيمية للذنب في كلام الامام علي (عليه السلام) على نهج البلاغة (منهج معرفي)»، فصلية أبحاث نهج البلاغة، الرقم 59 ، صص81-105.
غضنفری، سيداکبر، قادری، بيباک، مهری، جنتی­فر، محمد، (1397)، « تحقيق وتحليل الاستعارات المعرفية لنهج البلاغة في مجال الدنيا والآخرة»، فصلية أبحاث نهج البلاغة، الرقم 56، صص85- 107.
قائمی، مرتضی؛ (1397ش)، مدخل إلى نظام التصوير الاستعاري في نهج البلاغة، الطبعة الأولی، همدان: مرکز نشر بوعلی سيا.
قائمی، مرتضی، (1438ق)، «توظيف الاستعارة المفهومية لتکوين المنظومة الاخلاقية فی نهج البلاغة التقوی و هوی النفس انموذجا (علی اساس اللسانيات المعرفية)»، مجلة اللغة العربية وآدابها علمية محکمة، العدد 4، صص 695-720.
قائمی­نيا، عليرضا، (1388ش)، « دور الاستعارات المفاهيمية في المعرفة الدينية» قبسات، السنة 14، صص159-184.
کوتش، جلتن؛ (1393ش)، مدخل عملي للاستعارة، ترجمة شيرين بورابراهيم، الطبعة الأولی، طهران: نشر سمت.
ليکاف، جرج، جانسون، مارک؛ (1395ش)، الاستعارات التي نعيشها، ترجمة هاجر آقاابراهيمی، الطبعة الأولی، طهران: نشر علمی.
مازندرانی، محمد صالح بن احمد؛ (1382ق)، شرح کافی الأصول والروضة، محقق ابوالحسن شعرانی، طهران: المکتبة الاسلامیة.
محمدعلی نجاد، عمران، روح الله، عليمحمدی، محمد، دهقانی، فرزاد، (1401ق)، «استكشاف الاستعارات المفاهيمية للمادة «شَعَرَ» في نهج البلاغه علی اساس نظرية ليکاف و جانسون»، فصلية أبحاث نهج البلاغة، الرقم 73، صص13-45.
محمدی، کاظم، دشتی، محمد؛ (1986م-1406ق)، المعجم المفهرس لألفاظ نهج البلاغة، بيروت: دارالاضواء.
مغنية، محمدجواد؛ (1979م)، في ظلال نهج البلاغة، بيروت: دار العلم للملايين.
مواظبی، زهرا، إبراهيمی، إبراهيم، بورإبراهيم، شيرين، (1401). « دلالات علاقة الملكية في القرآن الكريم على أساس نظرية الاستعارة المفاهيمية» الأبحاث الأدبية-القرآنية، دورة10، الرقم2، صص51-75.[بالفارسية]
نواب لاهيجی، محمد باقر بن محمود؛ (لاتا)، شرح نواب لاهيجی، طهران: اخوان کتابجی.
هاشمی خويی، ميرزا حبيب الله بن محمد؛ (1400ق)، منهاج البراعة في شرح نهج البلاغة، تصنيف، محمدباقر کمره­ای، تصحيح إبراهيم ميانجی، طهران: المکتبة الإسلامية.