نوع المستند : المجلة العلمية البحوثية
المؤلفون
1 أستاذة في قسم علوم القرآن والحديث بجامعة الزهراء (س)، طهران، إيران
2 أستاذ مساعد في قسم الشريعة الإسلامية بجامعة تربيت دبير الشهيد رجائي، طهران، إيران (المؤلف المراسل)
3 الطالبة الماجستيرة في علوم القرآن والحديث بجامعة الزهراء (س)، طهران، إيران
المستخلص
يتمتع كلام أمير المؤمنين (ع) بفخامة المفردات وسمو المعاني وانسجام البنية، ويحظى بأهمية خاصة بعد القرآن الكريم، وبصفته جزءًا من أحاديث أهل البيت (ع) فهو يعتبر بمثابة المصدر الثاني لدين الإسلام المبين. من بين خطبه، تعتبر الخطبة القاصعة ذات أهمية خاصة بسبب اتساع المفاهيم والتشديد على قضايا مهمة وحساسة للغاية في ذلك الوقت، فضلًا عن صدورها في مجموعة معينة من المسلمين. بما أن تحليل النصوص الدينية والوصول إلى موضوعاتها العميقة يتطلب استخدام أساليب بحثية متعددة التخصصات قائمة على النص، لذلك في هذه الدراسة تقوم على منهج "تحليل المحتوى"، وبعد استخراج المحاور الرئيسية والثانوية لهذه الخطبة وهيكلها الهندسي، سنتطرق لنظرة الإمام للقضايا التأريخية وكيفية العبرة منها، وأخيرًا سنرسم نموذجًا لكيفية التعلم والاعتبار من الأحداث التأريخية. تصنف الأنواع المختلفة من العبر المستفادة من الأحداث التأريخية على النحو التالي: تشكل العبرة من الشيطان، وأتباع الشيطان، وأغنياء الأمم السابقة، والمؤمنين من الأمم السابقة، وعوامل هزيمة القدماء، وعوامل انتصار القدماء، جزءًا مهمًا من نتائج هذا البحث، وسوف نبين كلًا منها بذكر مثال. كما أننا سعينا في هذا المقال لاستخراج النمط، وفي ظل مناقشة عوامل هزيمة وانتصار السلف، حددنا أهم عوامل هذين القسمين، ورسمنا نمطها من خلال ذكر الأولوية. وشرحنا تأثير عامل التفرقة والانقسام كأهم عامل في هزيمة الأمة السابقة وبينا أسبابه مثل اتباع الشيطان واتباع القادة المتعجرفين وغير الطاهرين، مع بيان مكانة الوحدة والتعاطف والأمر بالمعروف والنهي عن المنكر والاهتمام بالقيامة في انتصار الأمم، وقد كان جزء من نتائج البحث خاصًا بنمط العبرة من الأحداث التأريخية من منظور الإمام علي.
الكلمات الرئيسية
عنوان المقالة [Persian]
الگوی عبرت‌آموزی از رویدادهای تاریخی بر مبنای تحلیل محتوای خطبه قاصعه امام علی (ع)
المؤلفون [Persian]
- فتحیه فتاحی‌زاده 1
- محمد عترت دوست 2
- صدیقه کاشفی 3
1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران
2 استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران
3 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران
المستخلص [Persian]
کلام امیرالمؤمنین علی (ع) ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪی از ﺟﺎذﺑﻪﻫﺎی ﻓﺨﺎﻣﺖ اﻟﻔﺎظ، ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺑﻠﻨﺪ و اﻧﺴﺠﺎم ﺳﺎﺧﺘﺎری، ﭘﺲ از ﻗﺮآن ﮐـﺮﯾﻢ از اهمیّت و ارزشمندی خاصی برخوردار بوده و به‌عنوان بخشی از احادیث اهل بیت (ع) به‌مثابه دومین منبع دین مبین اسلام مورد توجه همگان است. در بین خطبه‌های ایشان، خطبه قاصعه به علت گستردگی مفاهیم، تأکید بر موضوعات بسیار مهم و حساس زمانه و نیز ایراد در جمع خاصی از مسلمانان، از اهمیّت ویژه‌ای برخوردار است. از آنجا که تحلیل و بررسی نصوص دینی و دستیابی به مضامین عمیق آنها، نیازمند بهره‌گیری از روش‌های تحقیق میان‌رشته‌ای متن‌محور است، لذا در این پژوهش با استفاده از روش «تحلیل محتوا»، تلاش شده تا ضمن استخراج مضامین اصلی و فرعی این خطبه و ساختار هندسی آن، نوع نگاه امام (ع)، به موضوعات تاریخی و چگونگی عبرت‌آموزی از آنها را تبیین کرده و درنهایت الگویی برای چگونگی عبرت‌گیری از رویدادهای تاریخی ترسیم نمائیم. طبقه‌بندی گونه‌های مختلف عبرت‌آموزی از رویدادهای تاریخی به‌صورت: عبرت‌آموزی از شیطان، پیروان شیطان، اغنیاء امت‌های پیشین، مؤمنان امت‌های پیشین، عوامل شکست پیشینیان و عوامل پیروزی پیشینیان، بخش مهمی از یافته‌های این تحقیق است که هرکدام با ذکر مثال بیان شده. همچنین از آنجا که در این مقاله به دنبال استخراج الگو بوده‌ایم، در ذیل بحث از عوامل شکست و پیروزی پیشینیان، به شناسایی مهم‌ترین عوامل این دو بخش پرداخته و با ذکر اولویّت، الگوی آن را ترسیم نموده‌ایم. تبیین جایگاه تفرقه به‌عنوان مهم‌ترین عامل شکست امم پیشین و دلایل آن مانند پیروی از شیطان و پیروی از رؤسای متکبر و ناپاکان، به همراه تبیین جایگاه اتحاد و همدلی، امربه‌معروف و نهی از منکر و توجه به معاد در پیروزی ملت‌ها، بخش دیگری از یافته‌های این تحقیق به‌منظور تبیین الگوی عبرت‌آموزی از رویدادهای تاریخی از منظر امام علی (ع) بوده است.
الكلمات الرئيسية [Persian]
- امام علی (ع)
- خطبه قاصعه
- تحلیل محتوا
- تاریخ
- عبرت‌آموزی از تاریخ
)