نوع المستند : المجلة العلمية البحوثية

المؤلفون

1 أستاذ مشارك في قسم القرآن والحديث، جامعة پیام نور، طهران، إيران؛ Delafkar@pnu.ac.ir

2 مدرس، قسم الفقه وأصول الشریعة الإسلامیة، جامعة پیام نور قاین، إیران

المستخلص

یعتبر موضوع التدخل الحکومی فی وضع اللوائح التنظیمیة ومراقبة السوق أحد القضایا المهمة فی مجال الاقتصاد الذی یقترن برأیین رئیسیین فی الجواز والمنع. تبرر وجهة نظر المصلحة العامة هذا التدخل وتلزم الحکومة بالتدخل فی حالة فشل السوق بسبب عوامل مثل الإنحصار. فی النصوص الفقهیة، نوقشت مسألة تدخل الحکومة فی السوق تحت عنوانَی «الاحتکار» و«التسعیر». والفقهاء، باتباع هذا الروایات، وعلى الرغم من اختلاف الآراء حول إذن الحکومة فی التسعیر، یسمحون عمومًا للحکومة بالتدخل فی حالة فشل السوق وعدم کفاءته. تحاول هذه المقالة دراسة الموضوع من منظور نهج‌البلاغة کمصدر سردی صحیح بمنهج متعدد التخصصات بین المجالین المعرفیین للاقتصاد والفقه وتبین أنه فی حالة فشل السوق، یلزم الإمام علی (ع) الحکومة بوضع اللوائح ومراقبة السوق بما یحقق المصلحة العامة فی سیاق العدالة المتوازنة

الكلمات الرئيسية

عنوان المقالة [Persian]

دخالت دولت در مقررات‌گذاری و نظارت بر بازار از دیدگاه نهج‌البلاغه

المؤلفون [Persian]

  • علیرضا دل افکار 1
  • احمد اکبرزاده 2

1 دانشیار، قرآن و حدیث، دانشگاه پیام نور تهران، ایران؛ Delafkar@pnu.ac.ir

2 مربی، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه پیام نور قاین، ایران (نویسنده مسئول)؛ mahdy_1338@yahoo.com

المستخلص [Persian]

یکی از مباحث مهم در حوزه‌ی اقتصاد، بحث دخالت دولت در مقررات‌گذاری و نظارت بر بازار است که با دو دیدگاه عمده جواز و منع همراه است. دیدگاه نفع عمومی، در حالت شکست بازار به‌واسطه عواملی همچون انحصار، این دخالت را توجیه کرده و دولت را موظف به مداخله می‌کند. در متون فقهی ذیل عناوین «احتکار» و «تسعیر» بحث مداخله دولت در بازار مطرح‌شده است و فقها به‌تبع از روایات وارده در این خصوص و علی‌رغم داشتن نظرات متفاوت در خصوص جواز دولت در قیمت‌گذاری، در حالت شکست بازار و عدم کارایی آن، عمومًا قائل به جواز مداخله دولت هستند. اين مقاله می‌کوشد تا با رويکرد میان‌رشته‌ای بین دو حوزه معرفتي اقتصاد و فقه، موضوع موردبحث را از منظر نهج‌البلاغه به‌عنوان یک منبع روایی معتبر موردبررسی قرار داده و نشان دهد که در صورت شکست بازار، حضرت علی علیه‌السلام جهت تحقق نفع عمومی در بستر عدالت توازنی، دولت را مکلف به مقررات گذاری و نظارت بر بازار می‌نماید.
 


الكلمات الرئيسية [Persian]

  • مقررات‌گذاری
  • دولت
  • نظارت
  • نفع عمومی
  • نهج‌البلاغه
ابن منظور، أبو الفضل، جمال الدین، محمد بن مکرم (۱۹۹۳م)، لسان العرب، سوریه ، بیروت، الناشر: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع- دار صادر، ط۳.
الاصفهانی، السید أبو الحسن (۲۰۰۱م)، وسائل النجاة (مع حواشی الإمام الخمینی)، ایران،  قم، الناشر: معهد تنظیم ونشر أعمال الإمام الخمینی، ط۱.
باغستانی میبدی، مسعود وآخرون (۲۰۱۵م)، الحاجة إلى التدخل الحکومی فی تنظیم الأسواق المالیة والإشراف علیها، مجلة الاقتصاد، رقم ۷ و۸، ص ٤۳-۵۸.
بحرانی، میثم بن علی بن میثم (۱۹۸۳م)، شرح نهج‌البلاغة، غیر معروف، الناشر: دار نشر الکتب.
 
پاکتشی، احمد (۲۰۰۹م)، البحث عن مکونات العدالة السیاسیة فی النصوص الإسلامیة، فی مقدمة للنظریة السیاسیة للعدالة فی الإسلام، بقلم علی أکبر علیخانی، ایران، طهران، معهد أبحاث الدراسات الثقافیة والاجتماعیة، المجلد ۲، ص ۳۱۹-۳۷٦.
پجویان، جمشید (۲۰۱۰م)، الاقتصاد الجزئی، ایران، طهران، الناشر: مطبعة جامعة  پیام نور، ط٤.
جوهری، إسماعیل بن حماد (۱۹۸۹م) الصحاح - تاج اللغة وصحاح العربیة، سوریه، الناشر: دار العلم للملایین، ط۱.
حر عاملی، محمد بن حسن (۱۹۸۸م)، وسائل الشیعة، ایران، قم، الناشر: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، ط۱.
حلّی، ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد (۱۹۸۹م)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، ایران،  قم، الناشر: مکتب المطبوعات الإسلامیة التابع لجمعیة معلمی حوزة قم، ط۳.
حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى (۱۹۹۲م)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، ایران، قم، الناشر: مکتب المطبوعات الإسلامیة التابع لجمعیة معلمی حوزة ایران، ط۳.
________________________ (۱۹۹۹م)، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة (ط - الحدیثة)، ایران،  قم، الناشر: معهد الإمام الصادق (ع)، ط۱.
حلّی، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن (۱۹۸۷م)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال والحرام، ایران، قم، الناشر: معهد اسماعیلیان، ط۲.
حلّی، مقداد بن عبد اللّه سیورى (۲۰۰٤م) کنز العرفان فی فقه القرآن، ایران، قم، الناشر: منشورات مرتضوی، ط۱.
حمیری، نشوان بن سعید (۱۹۹۹م)، شمس العلوم ودواء کلام العرب من الکلوم، الطبعة الأولى، سوریه، بیروت: دار الفکر المعاصر.
خمینی، سید روح‌الله الموسوی (۲۰۱۱م)، تحریر الوسیلة، عراق، النجف، الناشر: المکتبة الإسلامیة، ط۲.
خویی، سید ابوالقاسم موسوی (د. ت)، مصباح الفقاهة (المکاسب).
دیلمى، سلاّر، حمزة بن عبدالعزیز (۱۹۸۳م)، المراسم العلویة والأحکام النبویة، ایران، قم، الناشر: منشورات الحرمین، ط۱.
الزمخشری، أبوالقاسم، محمود بن عمر (۱۹۹٦م)، الفائق فی غریب الحدیث، سوریه،  الناشر: دار الکتب العلمیة، ط۱.
جورج جوروفیتش (۱۹٤۰م)، أساسیات علم اجتماع القانون (ترجمة حسن حبیبی)، ایران، طهران، الناشر: شرکة انتشار.
صاحب بن عباد، کافى الکفاة، اسماعیل بن عباد (۱۹۹۳م)، البیئة فی اللغة، سوریه،  بیروت، الناشر: عالم الکتب، ط۱.
الطوسی، أبوجعفر، محمد بن حسن (۲۰۰۸م)، المبسوط فی فقه الإمامیة، الطبعة الثالثة، ایران، طهران، الناشر: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، ط۳.
__________________ (۱۹۸۰م)، النهایة فی مجرد الفقه والفتاوى، سوریه، بیروت، الناشر: دار الکتاب العربی، ط۲.
__________________ (۲۰۱۱م)، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، ایران، طهران، ط۱.
عاملی، الشهید الأول، محمد بن مکی (۱۹۹٦م)، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، ایران، قم، الناشر: مکتب المطبوعات الإسلامیة التابع لجمعیة معلمی حوزة قم، ط۲.
عاملى، شهید ثانى، زین‌الدین بن على (۱۹۸۹م)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّى - کلانتر)، ایران،  قم، الناشر: مکتبة داورى، ط۱.
عباسی، بیژن (۲۰۱٤م)، أساسیات القانون العام، ایران، طهران، الناشر: منشورات دادگستر.
غرجی ازندریانی، علی‌اکبر(۲۰۱۰م)، مبادئ القانون العام، ایران، طهران، الناشر: منشورات جنگل.
غرجی ازندریانی، علی‌اکبر (۲۰۱۱م)، الوصایا العشر للقانون العام ؛ انعکاس فی المبادئ والمفاهیم الأساسیة للقانون العام، المجلد ٤۱، العدد ۲، ایران، طهران، المجلة الفصلیة للقانون.
غیلانی، فومنی، محمدتقی بهجت (۲۰۰۲م)، وسیله النجاه (للبهجه)، ایران، قم، الناشر: منشورات شفق، ط۲.
فیومى، احمد بن محمد مقرى (د. ت)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، ایران، قم، الناشر: دار الرضی للنشر، ط۱.
قرشى، سید على اکبر (۱۹۹۱م)، قاموس القرآن، ایران، طهران، الناشر: دار الکتب الإسلامیة، ط٦.
قمی، محمد بن على (۱۹۸۸م)، من لا یحضره الفقیه (ترجمة علی أکبر غفاری)، ایران،  طهران، الناشر: دار صدوق، ط۱.
کاتوزیان، ناصر (۲۰۰٤م)، مبادئ القانون العام، ایران، طهران، الناشر: دار میزان.
مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبری (۱۹۹۲م)، المقنع، ایران، قم، الناشر: مؤتمر الألفیة العالمی للشیخ مفید، ط۱.
نجفی، کاشف الغطاء، احمد بن علی بن محمدرضا (۲۰۰۲م)، النور التاسع فی الفقه النافع، عراق، النجف، الناشر: مطبعة آداب، ط۱.
نجفی، کاشف الغطاء، احمد بن علی بن محمدرضا (۲۰۰۲م)، سفینة النجاة ومشکاة الهدی ومصباح السعادات، عراق، النجف أشرف، الناشر: مؤسسة کاشف الغطا، ط۱.
واسطی (۱۹۹۳م)، تاج العروس من جواهر القاموس، سوریه، بیروت، الناشر: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، ط۱.
هاشمی خویی، میرزا حبیب‌الله (۱۹۸۰م)، منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغة (خوئی)، ایران، طهران، الناشر: المکتبة الإسلامیة، ط٤.