نوع المستند : المجلة العلمية البحوثية

المؤلفون

1 أستاذة قسم اللغة العربية وآدابها بجامعة طهران، إيران (الکاتبة المسؤول)؛ mebrahim@ut.ac.ir

2 الماجستیر في اللغة العربية وآدابها بجامعة طهران، إيران؛ mahyaabyary@gmail.com

3 طالبة مرحلة الدکتوراه في اللغة العربية وآدابها بجامعة شهید تشمران الأهواز، إيران؛ nbanitamimi@gmail.com

المستخلص

 
یحتوی النقد الشکلانی علی أسالیب، تبیّن لغة النص و مفهومه للمتلقی برؤیة جدیدة. تتطرق هذه المدرسة إلی النصوص النثریة والشعریة بمنهج جدید وتسعی لتحلیل تلک المعالم والعناصر التی تعتمد على علم البلاغة وفن الخطابة وتمیّز النصوص الأدبیة من غیرها. لهذا السبب قد درسنا الخطبة الثامن عشرة وفق مقومات المدرسة الشکلانیة وعلی أساس المنهج الوصفی- التحلیلی وسعینا أن نتوصل إلی فکر المؤلف من خلال تحلیل نسج الخطبة وزوایاها الخفیة. بناءً على هذا، تمّ تحلیل الخطبة بأسلوبی الانحراف وزیادة القواعد کما تمّ تحلیل الجمالیات الأدبیة المُستخدمة فی النص أیضًا واستنتجنا من خلال هذا البحث أنّ النص المدروس یتصدر أعلى المراتب من حیث عناصر الجمال، والتضامن والموجود فی الجمل والتعابیر قد أوصل التنسیق والترابط فی ظاهر النص وباطنه إلى درجة الکمال.

الكلمات الرئيسية

عنوان المقالة [Persian]

زیبایی‌شناسی خطبه ۱۸ نهج‌البلاغه در پرتو نقد فرمالیستی

المؤلفون [Persian]

  • عزت ملاابراهیمی 1
  • محیا آبیاری قمصری آبیاری قمصری 2
  • ندا بنی تمیمی 3

1 استاد، زبان و ادبیات عرب، دانشگاه تهران، ایران (نویسنده مسئول)؛ mebrahim@ut.ac.ir

2 کارشناس ارشد، زبان و ادبیات عرب، دانشگاه تهران، ایران؛ mahyaabyary@gmail.com

3 دانشجوی دکتری، زبان و ادبیات عرب، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران؛ nbanitamimi@gmail.com

المستخلص [Persian]

چكیده
نهج‌البلاغه، اثری ارزشمند و مقدس است كه تحلیل و بررسی متن این کتاب، از دیدگاه مكتب فرمالیستی، مي‌تواند، جلوه‌ها و زیبایی‌های ظاهری و باطنی آن را آشکار سازد. فرمالیست‌ها به بررسی جنبه‌های شکلی و صوری اثر می‌پردازند و آن را فارغ از بافت‌های تاریخی، اجتماعی، روانی و حواشی متن بررسی می‌کند. نگارندگان در این پژوهش به روشي توصيفي تحليلي و با تكيه بر مؤلفه‌های نقد فرمالیستي، به تحلیل و بررسی خطبه شانزدهم نهج‌البلاغه، پرداخته‌اند. این هدف از طریق بررسی و تحلیل بافت اثر ادبی و عناصر تشکیل‌دهندۀ آن یعنی صامت‌ها و مصوّت‌ها، هجاها، صور خیال، استعاره‌ها، سجع‌ها و... صورت گرفته است. از یافته‌های تحقیق اینگونه استنباط می‌شود که حضرت برای خلق چنین اثری تنها به محتوای متن توجه نداشته‌اند، بلکه روساخت و فرم آن نیز برای ایشان اهمیت داشته است. مولف با آراستن فرم اثر به انواع شگردهای هنری و بیانی به آفرینش معناهایی فراتر از معانی قاموسی واژگان دست زده است.
 
 

الكلمات الرئيسية [Persian]

  • نهج‌البلاغه
  • خطبه شانزدهم
  • فرمالیسم
  • انسجام
  • صور خیال
القرآن الکریم
ابن منظور، جمال الدین محمد (۱۹۹۰م)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
ابن الشیخ، جمال الدین (۱۹۹٦م)، الشعریة العربیة، ترجمة مبارک حنون والآخرون، دار البیضاء: دار توبقال للنشر.
احمدی، بابک (۲۰۰٦م)، الحقیقة والجمال (دروس فلسفة الفن)، طهران: مطبعة مرکز، ط ۱۱.
اخلاقی، اکبر (۱۹۹۸م)، نقد بناء منطق الطیر لعطار، إصفهان: مطبعة نقش خورشید.
أنیس، إبراهیم (۱۹۸۳م)، الأصوات اللغویة، القاهرة: مکتبة نهضة، ط۵.
تفتازانی، سعد الدین (۲۰۰۹م)، مختصر المعانی، قم: مطبعة قدس.
جوادی آملی، عبدالله (۲۰۰۸م)، تفسیر القرآن موضوعیا، تحقیق مصطفی خلیلی، قم: مطبعة إسراء.
حسن‌زاده آملی، حسن (۲۰۰۰م)، إنسان والقرآن، قم: مطبعة ألف لام میم.
خاقانی، محمد (۱۹۹۷م)، تجلیات البلاغی فی نهج‏البلاغه، طهران: مؤسسة نهج‏البلاغه.
خان، محمد (۲۰۰۱م)، اللهجات العربیة والقراءات القرآنیة: دراسة فی البحر المحیط، المغرب: دار الشروق للنشر والتوزیع.
الخطیب، إبراهیم (۱۹۸۲م)، نظریة المنهج الشکلی: نصوص الشکلانیین الروس، المغرب: الشرکة المغربیة للناشرین المتحدین، ط ۲.
خلیل بن أحمد (۱۹۹۸م)، کتاب العین، تحقیق مهدى المخزومى وإبراهیم السامرائى، قم: مؤسسة الأعلمى.
شمیسا، سیروس (۲۰۱۱م)، النقد الأدبی، طهران: مطبعة میترا، ط٦.
صفوی، کوروش (۲۰۰٤م)، من الألسنیة إلی الأدب، طهران: مطبعة مهر، ط۲.
الطباطبایی، محمد حسین (۲۰۰۵م)، تفسیر المیزان، قم: مطبعة انتشارات إسلامی، ط ۲۰.
عباس، حسن (۱۹۹۸م)، خصائص الحروف العربیة، دمشق: دار اتحاد الکتاب العرب.
غنیم، کمال أحمد (۱۹۹۸م)، عناصر الإبداع الفنی فی شعر أحمد مطر، القاهرة: مکتبة المدبولی.
فزاع عمیر، خمیس (۲۰۱۲م)، «أثر الاستبدال الصوتی فی التعبیر القرآنی»، مجله جامعة تکریت للعلوم، المجلد ۱۹، العدد ۵، صص ۱۱۲- ۱۳۰.
قاسمیپور، قدرت (۲۰۰۷م)، مقدمة مع الشکلانیة فی الأدب، أهواز: مطبعة رسش.
مقویمی، مهوش (۲۰۰٤م)، صوت ودلالة، طهران: مطبعة هرمس.
کشک، أحمد (۱۹۸۳م)، من وظائف الصوت اللغوی، القاهرة: دار السلام.
مارتینه، آندره (۲۰۰۱م)، میزان التطورات الصوتیة، ترجمه هرمز میلانیان، طهران: مطبعة هرم.
المعجم الوسیط (۱۹۷۲م)، تحقیق جماعة من المؤلفین، القاهرة: دار الدعوة.
مکارم شیرازی، ناصر والآخرون (۲۰۱۱م)، شرح جدید ومفصل علی نهج‌البلاغه، طهران: دار الکتب الإسلامیة.
ملاابراهیمی، عزت (۲۰۱۷م)، بلاغة الإقناع فی الشعر الفلسطینی المقاوم، سمنان: مطبعة بوستان اندیشه.
ملاابراهیمی، عزت ومحیا ابیاری قمصری، «تبیین العناصر الجمالیة فی خطبة خلق الطاووس فی نهج‌البلاغة من منظور النقد الشکلانی»، مجلة نهج‌البلاغة البحوثیة، سنة۵، العدد ۱۹، ۲۰۱۷م، صص ۱- ۲۰.
موسی، نهاد (۱۹۸۷م)، نظریة النحو العربی فی ضوء مناهج النظر اللغوی الحدیث، عمان: دار البشیر، ط ۲.
الملائکة، نازک (۱۹۸۱م)، قضایا الشعر العربی، بیروت: دار العلم للملایین، ط٦.
الهاشمی، أحمد (۱۹۹۱م)،جواهر البلاغه، فی المعانی والبیان والبدیع، تحقیق یوسف الصمیلی،بیروت: المکتبة العصریة.
یوسفی، غلامحسین ومحمد تقی صدقیانی (۱۹۹۷م)، أسالیب النقد الأدبی، طهران: مطبعة علمی.