نوع المستند : المجلة العلمية البحوثية
المؤلف
استاذ مساعد اللغة العربية وآدابها في جامعة بيام نور، طهران، إيران
المستخلص
يعتبر التغريب أحد إنجازات المدرسة الروسية الشكلية، ويتضمن جميع الأساليب والتقنيات التي يستخدمها المؤلف بوعي لمحاولة الخروج عن القاعدة وتغيير بنية النص وتغريب المفاهيم العادية للغة والمفاهيم المألوفة وزيادة صعوبتها، ليخرج الكلام عن الطريقة المعتادة ويقدم المفاهيم المرغوبة بلغة غير مألوفة من أجل إبراز الكلام عن طريق الانحراف عن اللغة القياسية وفرض تحد على الجمهور لفهم معنى النص وتأجيل لحظة الإدراك، لكي ينجح بالمساعي الأدبية ويفرض المزيد من التأمل. يعتبر نهج‌البلاغة من أهم الروائع الأدبية وأكثرها تأثيرًا، إذ يتمتع بهياكل وآليات أدبية متنوعة وساحرة وجذابة، ويمكن مشاهدته من زوايا مختلفة في أي وقت. ومن الأسباب التي جعلت هذا العمل الخالد مذهلًا هو أن أمير المؤمنين عليه السلام قام باستخدام اللغة الأدبية والتصرف في تركيب الجمل وهياكلها، ولجأ إلى التغريب. لذلك، فإن تحليل هذا العمل الثمين على هذا الأساس أمر مهم للغاية ويمكن أن يكشف الزوايا الفنية الخفية وأهميتها. تستعين الدراسة الحالية بالمنهج الوصفي ـ التحليلي وهي مستوحاة من مكونات التغريب البنيوي القائمة على نظريات المفكرين النحويين لمدارس البصرة والكوفة، وتتطرق للبحث في ظاهرة التغريب المتمثلة في "تقديم الخبر على المبتدأ" في نهج‌البلاغة. تظهر نتائج البحث أن الإمام (ع) قام في مجال الهيكل باستخدام تقنيات جمالية مثل: تقديم الخبر على المبتدأ ليجعل السياق السردي للخطب والرسائل يتجاوز نطاق النصوص العادية ويصور المفاهيم المرغوبة بأجمل طريقة ممكنة، مما زاد من التأثير على ذهن الجمهور قدر الإمكان. في الواقع، بتجاهله للمكونات النحوية المعروفة وتغيير بنية الجملة، استعمل عليه السلام تقنية التغريب وبالتالي إبراز أهمية الكلام وزيادة القدرة على حث الجمهور على المفاهيم إلى الحد الأقصى. لقد أدى الاستخدام الواسع النطاق لتقنية التغريب،"تقديم الخبر على المبتدأ"، إلى تغيير الحالة المزاجية للكلام ودرء التعب عن المستمع، وتقليل رتابة الكلام وإبراز أهمية الكلمات بالطريقة المذكورة أعلاه، مما ينم عن مشاعر المتحدث بشكل أكثر تجسيدًا ويزيد من ديناميتها وتأثيرها.
الكلمات الرئيسية
عنوان المقالة [Persian]
بررسی آشنایی‌زدایی ساختاری در نهج‌البلاغه؛ مطالعه موردی: تقدیم خبر بر مبتدا
المؤلف [Persian]
- قادر قادری
استادیار زبان و ادبیات عرب، دانشگاه پیام نور،تهران، ایران
المستخلص [Persian]
آشنایی‌زدایی از جمله دستاورد‌های مكتب شكل‌گرایی و فرمالیسم روس است و تمامی شگرد‌ها و فنونی را شامل می‌شود كه نویسنده با بهره‌گیری آگاهانه از آن‌ها، سعی می‌كند تا با هنجارگریزی و تغییر در ساختار متن وغریبه كردن نُرم‌های عادی زبان و مفاهیم آشنا و افزودن بر دشواری آن، كلام را از شیوۀ معمول ومتعارف خارج نماید و مفاهیم موردنظر خویش را با زبانی ناآشنا ارائه دهد تا با انحراف از زبان معیار و ایجاد چالش برای مخاطب در دریافت معنای متن وبه تعویق انداختن لحظه ادراک، كلام را برجسته نماید و بدین‌سان سبب كام‌جویی ادبی و تعمّق و تأملِ بیشتر وی گردد. نهج‌البلاغه از جمله شاهكارهای مهم و تأثیرگذاری است كه ساختارهای گوناگون و سازوكارهای ادبیِ بسیار افسونگر و جذّاب دارد ودر هر زمان می‌توان از زاویه‌ای متفاوت به آن نگریست. از جمله دلایل شگفت‌انگیز بودن این اثر جاویدان آن است كه امیر مؤمنان با بهره‌گیری از زبان ادبی و با تصرّف در تركیب و ساختار جملات آن، دست به آشنایی‌زدایی زده است؛ به همین جهت تحلیل و بررسی این اثر گران‌سنگ بر این مبنا بسی حائز اهمیت است و می‌تواند زوایای نهفتۀ هنری و برجستگی‌های آن را در معرض دید مخاطب قرار دهد. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با الهام از مؤلفههای آشنایی‌زدایی ساختاری بر اساس نظریات اندیشمندان نحویِ مكاتب بصره و كوفه به واكاوی پديدۀ آشنایی‌زداییِ «تقدیم خبر بر مبتدا» در نهج‌البلاغه پرداخته است. برآیند پژوهش نشان می‌دهد كه امام (ع) در حوزۀ ساختاری با استفاده از شگرد‌های زیبایی‌آفرینی چون؛ تقدیم خبر بر مبتدا، بافت روایی خطبه‌ها و نامه‌ها را فراتر از متون عادی قرار داده و مفاهیم موردنظر را به زیباترین صورت ممكن به تصویر كشیده واین امر موجبات افزایش تأثیرگذاری در ذهن مخاطب را هرچه بیشتر فراهم كرده است. درواقع امام علی (ع) با نادیده گرفتنِ مؤلفههای شناخته‌شدۀ نحوی و تغییر در ساختار و چیدمان جمله، سبب آشنایی‌زدایی و به‌تبع آن برجسته‌سازی كلام خویش شده و توان القای مفاهیم به مخاطب را به اوج رسانده است. به‌كارگیری گستردۀ اسلوب آشنایی‌زداییِ «تقدیم خبر بر مبتدا»، علاوه بر تغییرِ حال و هوای سخن و زدودنِ خستگی از شنونده، سبب شده است تا از یكنواختی گفتار كاسته شود و با برجسته‌سازی كلام به روش فوق‌الذكر، فراز و فرود احساسیِ صاحب سخن تجسّم بیشتری یابد و بر پویایی و نفوذ آن افزوده شود.
الكلمات الرئيسية [Persian]
- امام علی (ع)
- نهج‌البلاغه
- آشنایی‌زدایی
- زیبایی‌شناسی
- تقدیم
- خبر
- مبتدا
)