نوع المستند : المجلة العلمية البحوثية

المؤلف

أستاذ مساعد في معهد أبحاث العلوم الإسلامية، معهد الروضة الرضوية للبحوث الإسلامية، مشهد، ایران؛ mahdi_mardani@islamic-rf.ir

المستخلص

یعتبر کتاب نهج‏البلاغة أحد کتب المذهب الشیعی للحدیث حیث کان محل إهتمام المفکرون الإسلامیون منذ البدایة. ومع ذلک،لقد شکک البعض فی موثوقیة الکتاب بسبب النواقص الوثائقیة والنصیة وأیضا الشکوک التی أثیرت من قبل المعارضة. حاولت الدراسة الحالیة تقییم موثوقیة إنتساب نهچ البلاغة لأمیر المؤمنین (ع) من خلال إجراء طرق التحری والتحقیق فی مصداقیة هذا الکتاب حیث تعتمد الطرق هذه علی ثلاث محاور وهی الموثوقیة والمصدر والنص. لهذا الغرض، قام الباحث بمراجعة نقدیة للطرق السابقة وعرض مناهج جدیدة أثناء تقییمها. أظهرت نتائج هذه الدراسة أن مراجعة وثائق نهج‌البلاغة ودراسات المصدر وعلم التألیف وعلم الأسلوب وعلوّ المضمون تعتبر الطرق الخمس التی تثبت مصداقیة نهج‏البلاغة وتؤکد إنتسابه الی امیرالمومنین (ع) .من بین الطرق المذکورة تعتبر الطریقتین لمراجعة وثائق نهج‌البلاغة وإسلوبیة نهج‌البلاغة لهما فعالیة أکبر فی تحری المصداقیة وسوف تکون أقل محدودیة فی التحقق من مصداقیة نهج‌البلاغة

الكلمات الرئيسية

عنوان المقالة [Persian]

روش‏های اعتبارسنجی نهج‏البلاغه در بوته سنجش

المؤلف [Persian]

  • مهدی مردانی گلستانی

استادیار، تحقیقات علوم قرآنی و فقه جعفری، پژوهشکده علوم اسلامی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، ایران؛ mahdi_mardani@islamic-rf.ir

المستخلص [Persian]

نهج ‏البلاغه یکی از کتب حدیثی شیعه است که از آغاز تألیف تاکنون مورد توجه اندیشمندان اسلامی قرار داشته است. با این همه، به خاطر برخی شبهه‌افکنی‏های مخالفان و نیز بعضی کاستی‏های سندی و متنی با تشکیک در انتساب مواجه گردیده است. پژوهش حاضر کوشیده است تا با تبیین روش‏های اعتبارسنجی که بر پایه سه محورِ سند، منبع و متن استوار است، انتساب نهج‏البلاغه به امیرالمومنین(ع) را ارزیابی نماید. برای این منظور، با رویکردی انتقادی روش‏های پیشین را بررسی و در خلال ارزیابی آنها به ارائه رهیافت‏هایی نوین پرداخته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‏دهد که بازیابی اَسناد نهج‏البلاغه، مصدر‏شناسی، مؤلف‏شناسی، سبک‏شناسی و علوّ مضمون، پنج روشی است که در کنار هم، اعتبار نهج‏البلاغه را اثبات و بر درستی انتساب آن به امیرالمومنین(ع) صحّه می‏گذارند. در این میان، دو روش بازیابی اسناد نهج‏البلاغه و سبک‏شناسی نهج‏البلاغه، کارکرد اعتبارشناسانه بیشتری داشته و محدودیت آنها در احراز اعتبار نهج‏البلاغه کمتر است.

الكلمات الرئيسية [Persian]

  • روش‏شناسی
  • انتساب نهج ‏البلاغه
  • اصالت نهج ‏البلاغه
  • اعتبار نهج ‏البلاغه
آخوند خراسانی، محمدکاظم (۱۹۹٤). کفایة الاصول، قم: مکتب المطبوعات الإسلامیة.
ابن أبی الحدید، عبد الحمید (۱۹۸٤ ). شرح نهج‌البلاغة، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
ابن بابویة، محمد بن علی (۱۹۹۲ ). کتاب من لایحضره الفقیه، قم: مکتب المطبوعات الإسلامیة.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۱۹۸۳). معانی الاخبار، قم: مکتب المطبوعات الإسلامیة.
ابن خلکان، أحمد بن محمد (د. ت). وفیات الاعیان وانباء ابناء الزمان، بیروت: دار الصادر.
ابن شعبه، حسن بن علی (۱۹۸٤). تحف العقول، قم: مکتب المطبوعات الإسلامیة،
ابن طاوس، علی بن موسی (۱۹۸۷). فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم‏‏، قم: دار الزاخر.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۱۹۹۰). مهج الدعوات ومنهج العبادات‏، قم: دار الذخائر.
ابن‏ فارس، احمد (۱۹۸٤). معجم مقاییس اللغه، قم: مدرسة الإعلام الإسلامی.
ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم (۱۹۹۷). عیون الأخبار، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن منظور، محمد بن مکرم (۱۹۹۳). لسان العرب، بیروت: دار الفکر.
ابن میثم، میثم بن علی (۱۹۸۳). مصباح السالکین، قم: مکتب نشر الکتب.
اسدی، عادل حسن (۲۰۰۷). مع‏المشککین فی نهج‏البلاغة مناقشه للشبهات والمواخذات، قم: مکتبة العزیزی.
ایزدپناه، عباس (۱۹۹۷). "إثبات إصدار الحدیث بالنص"، علوم الحدیث، رقم ٤، ص ۷ - ۲۹.
باقری، حمید (۲۰۱۳). "نظرة على دور وموقع العناصر الکتابیة فی تقویم الحدیث فی ضوء تحلیل المصادر"، علوم الحدیث، رقم ٦۸، ص ۳-۲۸.
برزگر، مهدی (۲۰۱۵). "طرق الحصول على الثقة فی إصدار الأخبار"، فقه أهل البیت (ع)، رقم ۸۱ و۸۲، ص ۱۰۰-۱٤۱.
پاکتچی، احمد (۲۰۱۲). نقد النص، طهران: جامعة الإمام صادق(ع).
پورعلی، یاسین و مهدی مردانی (۲۰۱۸). "علوّ مضمون فی الحدیث؛ الوظیفة والخصائص "، حدیث الحوزة، رقم ۱٦، ص ۵۹-۸۰.
جاحظ، عمرو بن بحر (۲۰۰۲). البیان والتبیین، بیروت: دار ومکتبه الهلال.
جزایری، محمدجعفر (۱۹۹۱). منتی الدرایة فی توضیح الکفایة، قم: دار العلم.
حسین پوری، امین (۲۰۱٤). حدیث ضعیف؛ نظرة على نهج الشیعة القدماء، قم: دار الحدیث.
حسینی خطیب، سید عبدالزهراء (۱۹۸۷). مصادر نهج‌البلاغة واسانیده، بیروت: دارالزهراء.
حسینی طهرانی، سید محمد حسین (۱۹۹۷). ولایة الفقیه فی حکومة الاسلام، بیروت: دار الحجة البیضاء.
حکیم، سید محمد تقی (۱۹۹۷). الاصول العامة فی الفقه المقارن، قم: مجمع جهانی اهل‏بیت.
خداپرستی، فرج الله (۱۹۹۷). قاموس شامل لمرادفات ومتضادات اللغة الفارسیة، شیراز: موسوعة فارس.
خمینی، سید روح الله (۲۰۰۰). کتاب البیع، طهران: دار الإمام الخمینی للنشر.
خویی، سید ابوالقاسم (۱۹۵۷). مصباح الفقاهه، قم: مکتبه الداوری.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۱۹۹۳). معجم رجال الحدیث، قم: مرکز النشر الثقافة الاسلامیه فی العالم.
خیاط، علی (۲۰۱۷). "دراسة طرق إثبات الاقتباس من نهج‌البلاغة" تعالیم الحدیث، رقم ۲، ص ۷۹-۱۰٤.
دلشاد طهرانی، مصطفی (۲۰۰۳). ینبوع الشمس: التعرف علی نهج‌البلاغة، طهران: منشورات داریا.
دیانتی، محمد (۱۹۹٦). "مقدمة فی أسلوب القرآن (۱)"، علوم القرآن والمعرفة، رقم ۲، ص ۱۱۷-۱۳۵.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۹۹۱). مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دار القلم.
ربانی بیرجندی، محمدحسن (۱۹۹۹). "إصدار الثقة وتوثیق الثقة والآراء"، الفقه، رقم ۱۹ و۲۰ ص ۱٤۵ - ۲۰۷.
ساروخانی، باقر (۲۰۰۱). مقدمة لموسوعة العلوم الاجتماعیة، طهران: کیهان.
سبحانی، جعفر (۲۰۱۱). مقدمة فی علم نهج‌البلاغة، طهران: منشورات جمهوری. 
السید رضی، محمد بن حسین (۱۹۸۵). ح‍ق‍ائ‍ق‌ ال‍ت‍اوی‍ل‌ ف‍ی‌ م‍ت‍ش‍اب‍ه‌ ال‍ت‍ن‍زی‍ل، قم: مؤسسه البعثه.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۲۰۰۱). مجازات النبویه، قم: دارالحدیث.
شمیسا، سیروس (۲۰۰۷). عمومیات علم الأسلوب، طهران: دار میترا للنشر.
شوشتری، محمد تقی (۱۹۹۷). نهج الصباغه فی شرح نهج‏البلاغة، طهران: منشورات أمیر کبیر.
صدر، سید محمدباقر (۱۹۸٤). بحوث فی علم الاصول، قم: المجمع العلمی للشهید صدر.
طباطبایی، سید محمدکاظم (۲۰۱۱). منطق فهم الحدیث، قم: معهد الإمام الخمینی التربوی والبحثی.
ــــــــــــــ (۲۰۱۷). نقد النص ودراسة الشکوک حول منهج‌البلاغة، قم: دار الحدیث.
طوسی، محمد بن حسن (۱۹۹۳ق). الأمالی، قم: دار الثقافه.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۱۹۸٦ق). تهذیب الأحکام، قم: دار الکتب الإسلامیه.
علیخان عرشی، امتیاز (۱۹۷۲). ترجمة اقتباس نهج‌البلاغة، طهران: میرکوری للنشر.
غلامعلی، مهدی (۲۰۱٦). علم التوثیق: الرجال العملیون مع طریقة فحص وثائق الروایات، قم: دار الحدیث.
فتوحی، محمود (۲۰۱۱). علم الأسلوب: النظریات والنهج والأسالیب، طهران: سوخان للنشر.
فراهیدی، خلیل بن احمد (۱۹۸۸ق). کتاب العین، قم: هجرت للنشر.
کاشف الغطاء، هادی (۱۹۹۵ق). مدارک نهج‌البلاغه ودفع الشبهات عنه، بیروت: دارالاندلس.
کاوند، علیرضا (۲۰۰٦). "نظریة المبادلة من منظور الشهید الصدر"، حدیث فی الفکر، رقم ۲، ص ۹۹ - ۱۱۵.
کردعلی، محمد (۱۹٦۹). أمراء البیان، بیروت: دار الأمانه.
کلینی، محمد بن یعقوب (۱۹۸٦ق). الکافی، قم: دار الکتب الاسلامیه.
لیثی، علی بن محمد (۱۹۹۷). عیون الحکم والمواعظ، قم: دار الحدیث.
مردانی، مهدی (۲۰۱۰). "دراسة فی نسبة التفسیر العسکری للقائد الحادی عشر"، کوثر القرآنی الربعی، العدد ۳۵، ص ۱۲۵-۱۳۸.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۲۰۱٤). کتاب زید بن وهب الجهنی (استرجاع إحدى الکتابات الأولى عن خطبة الأمیر المؤمنین علی (ع))، قم:دلیل ما.
مسعودی، عبدالهادی (۲۰۱۳). علم أمراض الحدیث، طهران: منشورات سامات.
مطهری، مرتضى (۲۰۰۹). سیری فی نهج‌البلاغة، قم: منشورات صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر (۲۰۰۲). "دور نهج‌البلاغة فی الفقه الإسلامی"، أبحاث نهج‌البلاغة، العددان ۲ و۳، ص ۲٤-٤۱.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۲۰۱۱). إیماننا (وصف مختصر للمعتقدات الشیعیة الإمامیة)، قم: نسل جوان للنشر.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۲۰۰۲). آیات الولایة فی القرآن، قم: نسل جوان للنشر.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۱۹۹٦). رسالة الإمام أمیر المؤمنین (ع)، قم: منشورات علی بن أبی طالب (ع).
منتظری، حسین علی (۱۹۹۰). دراسات فی فقه وفقه الدولة الإسلامیة، قم: دار الفکر.
مهریزی، مهدی (۲۰۰۳). "نقد النص (۲): الحجیة والمصداقیة، القواعد والأنظمة"، علوم الحدیث، رقم ۳۰، ص ۲ - ۳۱.
نادم، محمدحسن (۲۰۰۹ ). نهج‌البلاغة المراجعات والإجابات، قم: منشورات الأدیان.
النعینی، محمد حسین (۱۹۹۵). فوائد الأصول، قم: مکتب المطبوعات الإسلامیة.
نفیسی، شادی (۲۰۰۲). "معاییر النقد النصی فی تقویم الحدیث" المقالات والمراجعات، رقم ۷۰، ص ۱۱-٤٤.
وردانک، پیتر (۲۰۱۰). أساسیات علم الأسلوب، ترجمه محمد الغفاری، طهران: نای للنشر.